Звярніце ўвагу! Поўны змест.
Бацька сказаў:
– Во што, Іван… Хопіць табе цёлкам хвасты круціць і на рагах катацца. Пойдзеш у школу…
Наступала восень. Але ў той час заняткі не пачыналіся першага верасня – пазней, калі канчаліся палявыя работы, бо ўсе вучні памагалі бацькам.
У нядзелю бацька паехаў на базар у Дабранку і адтуль прывёз мне буквар. Узрадаваўся я незвычайна. Першая кніга! Мая! Да таго ў хаце бадай што не было кніг, толькі ў бацькавай торбе – пацёрты леснікоўскі даведнік з табліцамі, ды ў маці ў скрыні ляжаў маліцвеннік, як яна называла, пасля я прачытаў, што гэта Псалтыр. Чытаць маці не ўмела. А бацька быў ого які грамацей! Скончыў ажно два класы царкоўнапрыходскай школы.
Бацька паказаў мне літары.
– Во ета – а, а ета – бэ, ета – мэ.
Я на дзіва хутка запомніў усе літары, бо ішоў мне ўжо дзявяты год. Але бацька, хоць і ўмеў чытаць, водзячы жоўтым пракураным пальцам па радках, але сакрэту, вялікай тайны – як літары складваць у словы, – можа, і сам не ведаў.
З букваром я не расставаўся. Абгарнуўшы яго шматком чыстага палатна, браў з сабой у лес, калі гнаў каровы. Пад восень камарэчы не было, і жывёла пасвілася спакойна. Ды і я ўжо быў умелы пастух – другое лета пасвіў. Ведаў, куды гнаць, дзе каровы і цёлкі вядуць сябе спакойна.
Была любімая прасека. Там стаялі шуркі дроў, якія вывезуць толькі зімой па снезе. Я забіраўся на такую шурку, каб з вышыні назіраць за статкам і ў соты раз гартаў буквар. Ведаў кожную літару, кожны малюнак. Але ніхто мне не растлумачыў, як літары складаюцца ў словы.
А, бэ, гэ, мэ… А тут вось побач мэ і а. I выходзіць мэа. Глупства нейкае. Такога слова няма ў людзей, хіба авечкі так мэкаюць.
Не помню, як здагадаўся прачытаць м без э, а з суседняй літарай а. Выйшла нешта людскае ма. I побач праз злучок – ма. А разам ма-ма. Мама! Мама! Дык вось яно што! Вось яна – разгадка вялікай тайны!
I далей не мэы, а мы, не лэа, а ла: мы-ла. Мама мыла! О цуд які! I як проста! А далей не рэамэу, а pаму. Мама мыла раму.
– Умею! Умею! Умею! – закрычаў я на ўвесь лес, спалохаўшы кароў.
Кульнуўся з шуркі ў траву і качаўся там, дрыгаючы нагамі. Такой радасці, як у той дзень на лясной паляне, я, бадай, не перажываў за ўсё сваё доўгае жыццё, нічому гэтак не радаваўся, як таму дзіцячаму адкрыццю, як складаць літары ў словы. Гэта сапраўды цуд, за якія тыдзень-два я прачытаў увесь буквар.
У бацькі хапала клопатаў на гародзе. Ды і ў абходзе нямала работы было, тады яшчэ кожны селянін меў каня і ўмеў украсці ў лесе. Прымаўка была: «Хто ў лесе не злодзей, той у двары не гаспадар».
Карацей кажучы, бацьку было не да мяне і майго буквара. Але ў дажджлівы дзень, калі я прыгнаў каровы на дзённую дойку, бацька ўспомніў пра маю навуку.
– Ну, грамацей, не забыўся літары?
– Не забыўся. Усе знаю.
– Давай праверым.
Бацька тыцкаў пальцам у літары.
– Гэта якая? А гэта?
– Пэ. Я чытаць умею.
Адгарнуў колькі старонак і голасна прачытаў:
– Маша ела кашу.
– Цябе хто навучыў? – здзівіўся бацька.
– Ніхто. Сам.
– Сам? – Яшчэ больш здзівіўся бацька і разгарнуў буквар далёка за палавіну, дзе была намалявана ўжо зіма.
– А тут можаш прачытаць?
– Не сядзіцца ў хаце хлопчыку малому. Кліча яго рэчка, цягнуць санкі з дому.
У бацькі расшырыліся вочы, і ён пахваліў па-свойму, па-леснікоўску:
– Ну, змей! Быць табе ляснічым.
Ляснічы – начальнік над усімі леснікамі. Бацька і пасля, калі я хадзіў у школу, у старэйшыя класы, вельмі хацеў, каб я вывучыўся на ляснічага.
Крыніца: Жаўранкі над полем: апавяданні / Укладальнік А. М. Бадак. – Мінск: Мастацкая літаратура, 2012. – 430 с.
