Тэма кахання да радзімы з’яўляецца асноўнай ў паэме Міцкевіча пачатку 20-х гадоў «Гражына».
Эпічная паэма «Гражына», працаваць над якой Адам Міцкевіч пачаў у 1821 годзе, сведчыць аб глыбокай цікавасці паэта да гістарычнага мінулага сваёй радзімы. У аснову сюжэту пакладзены адзін з эпізодаў барацьбы літоўскага народа з нямецкімі крыжакамі. У цэнтры паэмы — вобраз Гражыны, адважнай гераіні-Літвінкі. Усімі ўчынкамі Гражыны кіруе яе каханне да радзімы; доўг перад айчынай яна ставіць вышэй за сваё асабістае шчасце, сваё каханне.
Вобраз Гражыны супрацьпастаўлены ў паэме вобразу князя Літавора, які імкнецца да асабістага дабрабыту і стае на шлях здрады інтарэсаў сваёй радзімы і народа.
Паэма адкрываецца апісаннем старадаўняга княскага замку. Тут жыве князь Літавор, які вядзе міжусобную барацьбу з князем Вітольдам. У гэтай барацьбе Літавор вырашыў абаперціся на тэўтонскіх рыцараў — ворагаў свайго народа і радзімы. Нямецкія феадальныя захопнікі спрыялі распальванню міжусобнай варожасці паміж літоўскімі князямі, так як яна была выгадная ім.
Дагавор Літавора з крыжакамі выклікае рашучы пратэст з боку дарадцы князя Рымвіда і яго жонкі Гражыны. Але ніякія просьбы не дзейнічаюць на Літавора; больш за ўсё яго хвалюе зыход яго асабістай звады з Вітольдам. Тады Гражына адзявае даспехі свайго мужа і разам з дружынай выступае супраць крыжакоў. Яна памірае на поле бою, на руках Літавор, які прыбыў занадта позна да месца бітвы. Узрушаны трагічнымі наступствамі сваіх памылак, хібнасцю абранага ім шляху, князь Літавора скончвае жыццё самаспаленьнем на вогнішчы.
Міцкевіч сам падкрэсліў фальклорную аснову паэмы «Гражына», скончыўшы яе наступнымі словамі:
Не знойдзецца сягоння ў Навагрудскай гміне
Ніводзін, хто не знаў бы песні аб Гражыне.
Бо й дудары пяюць, і паўтараюць дзеўкі…
А месца бітвы той цяпер завуць Літэўкі.
Як адзначае аўтар, апісаныя ў паэме падзеі былі крыніцай народных паэтычных легенд і паданняў, паўтараных з пакалення ў пакаленне. «Гражына» шмат у чым пераклікаецца з рамантычнымі баладамі Міцкевіча ( «Свіцязь» і іншыя). Паклаўшы ў аснову сваёй паэмы падзеі нацыянальна — гістарычнага характару, Міцкевіч надаў ім ярка выяўленую рамантычную афарбоўку. Сярэднявечны замак, акружаны таямнічай імглой які ледзь-ледзь асвятляецца святлом месяца, цёмныя пераходы, высокія валы — вось абстаноўка дзеяння, апісаннем якой адкрываецца паэма.
У рамантычным тоне дадзены і апісання герояў. Перш за ўсё гэта адносіцца да самой гераіні, якая адрозніваецца ад усіх навакольных прыгажосцю, адвагай, мужнасцю і незвычайнай для жанчыны рашучасцю і сілай:
Не раз на жмудскім скакуне гарачым
Ў рысінай шапцы, у мядзведжай свіце
Паміж стралкамі, як, сапраўдны віцязь,
Бывала, полем ці дарогай скача.
Тыпова рамантычнай з’яўляецца і кампазіцыя паэмы. Паэт апісвае толькі самыя значныя, вузлавыя моманты дзеяння, не імкнецца да дэталёвага і поўнага раскрыцця сувязі паміж імі. Элемент таямніцы, недаказанасці прысутнічае на ўсім працягу развіцця дзеяння. І толькі ў канцы, у эпілогу, усе падзеі атрымліваюць поўнае тлумачэнне. Такая пабудова паэмы надае ёй і займальнасць, і драматызм.
