Звярніце ўвагу! Поўны змест.
Пасля поўначы дзіцячы дом моцна спаў. Драмаў у кабінеце дырэктара дзяжурны выхавацель. Спалі ў палатах усе хлопчыкі і дзяўчынкі. У гаспадарчых будынках глыбока ўздыхалі і варочаліся валы і час ад часу ржаў конь, якога нашы салдаты пакінулі ў час наступлення: ён тады быў паранены і вельмі слабы. Ад будынка да будынка чорнымі ценямі праляталі кажаны.
Спаў разам з усімі хлопчыкамі ў сваёй палаце і Васька-Капун. Спаў – і раптам, невядома чаму, прачнуўся. Хлопчык намагаўся зноў заснуць, угаворваў сябе, што ноччу не спяць толькі зладзеі, але гэта не памагло. I тады ён сеў на ложак і пачаў думаць: чым бы заняцца? На вуліцу ісці не хацелася – там, напэўна, выпала ўжо раса. А чаравікаў у яго не было. Каб хлопчыкі не паўцякалі з дзіцячага дома, чаравікі на лета ў іх пазабіралі. «Нічога, – думаў Васька, – прыйдзе восень, выдадуць новыя, і тады ўсё роўна ўцяку».
Капун злез з ложка, падышоў да расчыненага акна. Яго абдало вільгаццю і густым водарам кветак. Васька чхнуў і вярнуўся на ложак.
«Пагутарыць бы з кім?» Аднак гутарыць яму не было з кім. Ён не меў у дзіцячым доме ніводнага сябра. Ён быў адзін, зусім адзін на свеце. Нават не ведаў, ці былі ў яго калі бацькі.
У акно зазірнуў месяц. Ён асвяціў палату, нікеляваныя ложкі, белыя просціны, шторы на дзвярах. Васька падцягнуў калені, паклаў на іх падбародак і прыціх. Ён глядзеў з-пад ілба на месяц і адчуваў, як па ягоным твары мільгацяць цені рухавых лісткоў і галінак дрэў. Яму было маркотна.
А побач хроп Лёнька-Мыса. Хроп і нават прысвістваў. Васька саскочыў з ложка і сцягнуў з Лёнькі-Мысы коўдру. Лёнька прачнуўся і сеў.
– Чаго табе? – спытаў ён у Ваські, жмурачыся ад месячнага святла.
– Давай пагаворым…
– Ты лунацік? Ноччу па даху ходзіш?
– Не, не спрабаваў.
– Тады спі, – пазяхнуў Мыса. – Спі.
– Хочаш, я зараз з могілак крыж прыцягну? – перайшоў на шэпт Васька. I сам спужаўся: а раптам Лёнька скажа адчэпнае: «Ну, цягні». А на могілках было жудасна нават днём.
На шчасце, Лёнька не захацеў.
– Я спаць буду. Крыж – гэта нецікава, – сказаў ён.
– Нецікава? Го! – асмялеў Васька. – Ты ідзеш, а мярцвяк за табой: «Аддай мой крыж!» – I Васька працягнуў растапыраныя пальцы да горла Мысы. Мыса злосна адпіхнуў Ваську:
– Хочаш, каб я цябе зноў адлупцаваў. Забыўся?
– Сёння ты мяне не адолееш. Сёння свеціць месяц. А пры месяцы я дужы. Мы з ім заадно, – сказаў Капун і зноў сцягнуў з Мысы коўдру. – Ведаеш, колькі ў мяне цяпер сілы… Дам табе шчалбана, і твой лоб – напалам, як грэцкі арэх.
– Бі! – падставіў свой лоб Мыса. – Толькі глядзі, каб пасля не шкадаваў.
– Ты мне не верыш. А я праўду кажу. Месяц мне памагае. Я ўвесь жалезны! Твой лоб ураз трэсне.
I Васька верыў, што так будзе.
– А ты не маніш?
– Не… – Васька чамусьці здрыгануўся і змоўк.
– Ну, чаго ты? – сказаў Мыса. – Давай гаварыць, а то страшна.
Капун пачаў хутка хадзіць паміж ложкаў.
– Ты вось не паверыў. А са мною было ўжо раз такое. Я тады ледзь зямлю не раскалоў. Немцы свіран з людзьмі падпалілі. Я бачыў як ён гарэў… Страшнае вогнішча… Месяц быў на небе, ён даў мне велізарную сілу. Я тупнуў нагою – і зямля трэснула. Я раскалоў бы яе, каб усе фашысты праваліліся. Але не мог другі раз падняць нагу. Упаў… А калі ачуняў, быў ужо дзень. Месяц знік – і сіла прапала.
– У тым свірне была твая маці? – спагадліва спытаў Мыса.
– Не ведаю…
Яны ўжо сядзелі, прытуліўшыся адзін да аднаго, на Васькавым ложку і глядзелі на месяц.
– Я таксама зараз такі дужы, як і ты… Ну, можа, крыху слабейшы, – сказаў Лёнька. – А Мысай мяне клічуць таму, што калі мяне з братам прывялі ў дзіцячы дом, я не выгаворваў яго імя – Міша. Бегаў за ім і гікаў: «Мыса! Мыса!» Так і пайшло.
– А я не ведаю, хто назваў мяне Каптуном, – уздыхнуў Вася. – Не помню. Як гарэў свіран, помню, а пра сябе – нічога… Зямлю я капаць люблю. Рабіў падкопы пад клеці, адкуль пахла смачным. Аднойчы добра зрабіў. Заставалася трошачкі падкапаць, і быў бы ў клеці. А мяне за ногі выцягнулі – і ў дзіцячы дом. Каб не гэта, я падсілкаваўся б і на фронт уцёк. Можа б, там з таткам сустрэўся…
– А ў нас з Мішам ёсць бабуля. А цяпер і конь. Я яго першы ў лесе ўбачыў. «Кось, кось!» – пазваў. I ён пайшоў, кульгаючы, за мной. Слёзы ў яго вачах. Баліць рана, а ідзе. Ведае – без людзей загіне ў лесе. Бабуля прывяла ў дзіцячы дом нас з Мішам, а я – каня. Я люблю коней.
– Давай будзем сябраваць, – сказаў Капун.
– Давай. Назаўсёды, – сказаў Мыса. – Ты, я і конь.
– А зараз пойдзем зробім што-небудзь такое, каб ніколі не сварыцца. Можа, падкоп? А?
– Не трэба, – папрасіў Мыса. – Лепш сходзім у слівы.
Хлопчыкі ціхенька шмыгнулі з палаты. Азіраючыся на дзверы, за якімі спаў дзяжурны выхавацель, пракраліся ў двор і пайшлі па вясковай вуліцы.
На ўскраіне, далей ад дзіцячага дома, яны выбралі лепшы сад, узлезлі на дрэва і набілі пазухі слівамі.
Вярталіся не спяшаючыся. Пасля роснай травы іхнія босыя ногі скалелі, і пясок на вуліцы здаваўся ім асабліва цёплым і мяккім.
Кідалі ў рот слівы. Яны былі слізкія і халодныя, як рыбкі, выцягнутыя з вады. Мялі слівы языком, паднябеннем і асцярожна зубамі. Размяўшы, надкусвалі і цягнулі сок. Хутка набілі аскому, але не зважалі на гэта. Ім было добра.
– Слухай, – схамянуўся раптам Капун, – слухай, Лёня, а пра каня мы забыліся. Самі лопаем, а конь?
I яны пайшлі да каня. Слівы, аднак, каню не спадабаліся. Ён нават не ўзяў іх у рот. Паказытаў толькі мяккімі губамі хлапечыя далоні і чагосьці ўздыхнуў.
– Мы цяпер удвух з Васем даглядаць цябе буднем, – сказаў каню Лёнька. – Ты прывыкай да нас, прывыкай. Вайна ўжо скончылася. Араць на табе будзем. У нас вунь колькі малых у дзіцячым доме, усіх накарміць трэба…
Конь заржаў, як быццам усё зразумеў і пагадзіўся з Лёнькам.
Хлопчыкі выйшлі са стайні, узялі з калёсаў па бярэмю накошанай травы і паклалі каню. Прынеслі яшчэ па бярэмю, растрэслі каля стойла і ляглі на яе. Хутка заснулі.
Конь, падняўшы галаву, стаяў над імі, як вартавы. Месяц праз шчыліны высвечваў яго чуйныя вушы.
Крыніца: Жаўранкі над полем: апавяданні / Укладальнік А. М. Бадак. – Мінск: Мастацкая літаратура, 2012. – 430 с.
