Звярніце ўвагу! Поўны змест.
Ой, загула-загула мяцеліца,
Закруціла, з дарожанькі збіла.
Ой, загула-загула беспрасветная,
У лясок у глухі залучыла.
З народнага
Мяцеліца гуляла трэці дзень. Выла, дзьмула снег, накруціла харомы, ні табе кроку ступіць, ні табе нагу смела паставіць. Вышэй не толькі платоў, але і невысокіх стрэх белыя падушкі харомаў, да калодзежа не дабярэшся. Ды што да калодзежа – дзвярэй сянец не адчыніць, а адчыніш – нікуды не ткнешся. Пакапалі людзі тунэлі ды ходзяць імі да хлява, да суседа ці да таго ж калодзежа.
Затое сабакам воля. Паспускалі іх з ланцугоў, от яны і гойсаюць: то па тунэлях, то па гурбах і страхах. Узбяруцца на якую адну хату ды ўсчыняць валтузню, гарэзныя гулі, што аж жах бярэ. А то яшчэ, от нячыстая сіла, дабяруцца да коміна і, падсунуўшы пад цагліны пысы, давай падвываць. Выберацца тады хто-небудзь з хаты, шпульне ў гайню кіем і, прагнаўшы, зноў шусне туды, пад снежнае царства.
Каб вы ведалі, як карцела Сяргейку выскачыць на двор, як карцела прабегчы па снежных палацах, заскочыць да Петрака. Ды дзе там, баба Рыпіна і слухаць не хоча, каб вы пусціць яго з хаты. Прыстрашыла: выскачыш сам – возьме дзверы на кручок, на дварэ пакіне начаваць. От і сядзі дзень і ноч у хаце.
– Баб, а баба, ік, ік, баба, чуеш, ік, ік?
– Чаго ты, вярза, хочаш?
– Ікаўка прыстала.
– Лезь на печ, не лындай па халоднай падлозе. Застудзішся, што я тады матцы скажу?
Сяргейка залез на печ, выпрастаўся на чарэні. Гладкія цагліны, адпаліраваныя спінамі, лагодна прылашчылі цела лёгкім цяплом.
Баба Рыпіна размотвала маток нітак і скручвала іх у клубок.
– Ік, ік…
– Што – і ў цяпле не праходзіць?
– Не.
– Слухай тады, – прамовіла баба. – Паўтары за мной тры разы: «Ікаўка, ікаўка, сядзь ля варот, хто будзе ісці – ускоч таму ў рот». Запомніў? Дык вот і скажы тры разы – усё як рукою здыме.
– Баба, а вароты ж пад снегам, як яна сядзе ля варот? – запытаў Сяргейка.
– От, радзімец, не думай шмат. Лепш паўтары тое, што я сказала.
Сяргейка забубнеў – раз, другі, трэці. На хвіліну заціх, упэўніваючыся, ці адскочыла ад яго ікаўка, ці не.
Нейкі час у хаце панавала сцішанасць. I от зноў пачулася з печы «ік» ды «ік».
– Баба, яна не праходзе.
– Ды чую, што не адчэпліваецца. Каб ты раней залез на печ, не ныў, каб пусціла на двор, дык не было б ніякай ікаўкі. Гора мне з табою. Маці цалюткі дзень на рабоце, а ты во тут са мною. I сам нудзішся, і мне галаву дурыш.
– А ты завядзі мяне дадому, – папрасіў Сяргейка. – Я адзін буду.
– Куды я цябе павяду? На двор вунь няможна нос вытыркнуць. Ды і мароз толькі што сем баб павёз.
– Якіх сем баб?
– А во такіх, як я. Строгіх, сярдзітых.
– А чыіх баб ён павёз? Петракову ўзяў?
– Петракову не ўзяў, – баба Рыпіна хітравата ўсміхнулася.
– Ік, ік, – зноў заікаў Сяргейка.
– Давай яшчэ па-іншаму паспрабуем прагнаць ад цябе гэтую ікаўку, – сказала баба. – Гавары: «Калі памінае свой род, дык галавой у мёд, калі чужы – то галавой аб лёд».
– I гэта тры разы казаць?
– А як жа. Усё тры разы трэба гаварыць, Бог Тройцу любіць.
– Баба, а калі мамка мяне ўспамінае, дык яна трапіць галавой у мёд?
– У мёд, куды ж яшчэ. Ты ж – сын, радасць, апірышча.
– А вось і няпраўда, – усклікнуў Сяргейка. – А вот і няпраўда. У нас няма мёду. Дзядзька Іван увосень даў слоік мёду, дык мы яго ўжо з’елі. Ага, бабачка, не трапіць мамка галавой у мёд. I добра, што не трапіць, бо мёд ліпучы, галаву з яго не ] выцягнеш. Дык я і не буду гаварыць такія словы.
– Бач ты, – са здзіўленнем паківала галавою баба. – Разумны, як і стары. У каго ты ўдаўся, дык ужо і не ведаю.
– А калі нехта дасца галавой аб лёд, дык гэта ж надта балець будзе. Летась я – ік, ік – каленам ударыўся, дык балела…
– Бо вельмі ж дападны, усюды, дзе трэба і не трэба, улезеш, дападзеш, – паўшчувала баба Рыпіна. – Ды яшчэ сплёўся з Петраком гэтым. Ён, бальшун, да дабра цябе не давядзе. Ён і цябе навучыць, як і яго дзядзька рабіў: у кашы з даху лятаць.
– Як у кашы з даху? – здзівіўся Сяргейка, што нават ад гэтага здзіўлення ікаўка пра яго забылася.
– Як? Проста. Залез Міцька…
– Які Міцька?
– Ну, дзядзька Петрака, шылахвост, штукар адмысловы. Цяпер недзе па свеце круціць. Дык вось гэты Міцька, калі быў малады, зацягнуў на страху хаты вялікі кош, якім рыбу ловяць, прывязаў да яго венікі, сеў і падскочыў – ляці, кош… Аж кош не паляцеў, а пакаціўся кулём уніз. Думалі, што Міцька гэты і касцей не збярэ. Аж грымнуўся, паляжаў трохі, белы, – і нічога, выжыў. Нічога не адбіў. А смеху было на ўсю вёску. Жаніх, у сваты пара ісці, а ён дурнее – на кашы палётаць хоча. Дык вось, унук, дурнотаю не трэба займацца. Бо ці сам галаву скруціш, ці пасмешышчам будзеш.
– Міцька, мусіць, цяжкі быў, от і не паляцеў. Каб хто лягчэйшы сядзеў у кашы, дык…
– Людцы вы мае, – разгублена пляснула ў ладкі баба. – Ты ж хоць не ўздумай гэтыя палёты рабіць. Я так, да слова, пра дурноту людскую сказала.
– Ік, ік, – зноў пачулася з печы. I тут жа ўслед – ныццё: – Баба, пусці мяне на двор.
– Ану цябе к свінням з тваёю ікаўкай, – узлавалася баба Рыпіна. – Усё, астатні раз паспрабую прагнаць яе. Ты ў мяне пытай: «Баба, нашто ты шпільку ў мяне ўзяла?» Я табе скажу: «Калі?» А ты мне адказвай: «Ікаўку скалі». Запомніў?
– Ыгы.
– Ну то давай, пытай.
– Баба, нашто ты шпільку ў мяне ўзяла?
– Калі?
– Ікаўку скалі.
– Баба, а колькі разоў так пытаць? Тры разы?
– Пакуль ікаўка не пройдзе, датуль і пытай.
Сяргейка пачаў зноў пытацца, а баба – адказваць. У Рыпініных руках мільгаў ладны ўжо, з качанчык, клубок суровых ільняных нітак. Маток жа на вачах танчэў. У хату праз верхнія шыбіны ў вокнах скупа свяціў кароткі зімовы дзень. У пакоі згушчаўся змрок.
– Баба, мне ўжо не хочацца пытацца адно і тое ж, – не выцерпеў, папрасіўся Сяргейка.
– Надакучыла, дык маўчы. Я ж не змушаю цябе гаварыць.
– А калі я пайду дадому?
– Вернецца маці з работы, дык і завяду. Сам жа знаеш, яна не можа забегчы і цябе забраць. Ёй жа яшчэ нямала работы і дома. Ухадзіцца, вячэру згатаваць.
Сяргейка замоўк. Задумаўся.
– Было б лягчэй, каб твой бацька быў… Аж… – уздыхнула баба Рыпіна. – Што каму скажаш… Завязаў ён свет тваёй матцы, цябе сіратою пакінуў… Ты ж, мужчынка, хоць матку не крыўдзі. Слухайся, памагай ёй.
– Добра, – ціха прамовіў Сяргейка.
– А мы з маткаю выкачалі цябе, скора ў школу пашлём. Вывучышся, на ногі станеш, дык некалі мо яшчэ твой бацька на каленях перад табой стаяць будзе: даруй, сыночак, што пусціў цябе на свет, але кінуў, нават не пабачыўшы… Многа ёсцека такіх бацькоў. Нямала і тых, што потым просяцца…
Сяргейка, адчуваючы ранні, не для сваіх гадоў боль, маўчаў.
– Уцякла ікаўка? – спагадліва запытала баба.
– Уцякла.
– Во і добра, во і малайчына. Грэйся. А калі заснеш, дык не бядуй. I сёння ў мяне пераначуеш.
– Па мяне мамка прыйдзе.
– Можа, і не ўтрывае, прыбяжыць, – згадзілася баба Рыпіна. – Цяжка ёй і на ферме, і дома ўсё адной робячы, але яна за табою аж млее… З-за цябе нават асцерагаецца замуж выйсці, хоць і надарыўся добры чалавек…
Сяргейка нічога не адказаў. Размякчэўшы ад цяпла ды думаючы пра ласкавую маці, думаў і слухаў, як вые мяцеліца за вокнамі. Яна гудзела, вішчала, сыпала ў шыбіны снег, што ападаў і насыпаў новую гурбу.
Ды сціхні ты, сціхні, мяцеліца,
Выпусці сонейка краснае,
Промнікі чыстыя ясныя
Дзеткам маленькім на радасць…
Крыніца: Жаўранкі над полем: апавяданні / Укладальнік А. М. Бадак. – Мінск: Мастацкая літаратура, 2012. – 430 с.
