Адным з найлепшых паэтаў старэйшага пакалення, якія пакінулі Беларусь напрыканцы Другой сусветнай вайны, быў Рыгор Крушына (сапраўднае імя Рыгор Казак). Нарадзіўся ён на Случчыне ў сям’і паштовага служачага, правёў дзіцячыя гады ў Вільні, але на летнія вакацыі прыязджаў на Радзіму. У 1914 годзе ягоная сям’я пераехала ў Разань, але пасля Першай сусветнай вайны вярнулася на Случчыну. У 1925 годзе Крушына вучыўся ў Менскім палітэхнічным інстытуце, дзе сустрэў шмат пісьменнікаў; у 1927 годзе ён далучыўся да літаратурнага аб’яднання «Маладняк», а ў 1935-м скончыў Маскоўскі кінематаграфічны інстытут. Вярнуўшыся ў Беларусь у час нямецкай акупацыі, ён застаўся на захопленай тэрыторыі, працаваў у шэрагу беларускіх выданняў, а ў 1944-м, перад наступленнем Чырвонай арміі, перабраўся ў Нямеччыну. Рэшту жыцця ён правёў у Нямеччыне і ЗША. Свой першы верш Рыгор Крушына надрукаваў у 1927 годзе, а ў 1930-м у Гомелі выйшаў калектыўны зборнік «Разгон», куды таксама ўвайшлі вершы Крушыны – як на тэмы сацыялістычнага пераўтварэння краіны, так і пейзажная і любоўная лірыка. У 1931 годзе ён сабраў свае творы ў зборнік пад назвай «Паэзія чырвонаармейца», а ў 1930-х зрабіў шмат перакладаў рускай, грузінскай, украінскай і польскай паэзіі. Спроба выдаць напрыканцы 30-х другі зборнік «Шкумат пачуцця» не ўдалася. Падчас нямецкай акупацыі Крушына пісаў збольшага лірычныя вершы, і ягоны наступны зборнік «Лебедзь чорная» пабачыў свет, калі паэт ужо быў у эміграцыі. Па эмігранцкіх мерках, пладавіты (а эмігранты не атрымлівалі шчодрых дзяржаўных датацый, што выдзяляліся як на добрыя, так і на кепскія кнігі савецкіх пісьменнікаў), Рыгор Крушына апублікаваў у Рыме эпічную паэму «Калыханка» (1953), а выдавецтва «Бацькаўшчына» ў Мюнхене і Нью-Ёрку надрукавала ягоныя выбраныя творы (Крушына 1957). Пазней ён выдаў яшчэ пяць кніг уласнай паэзіі: «Вячорная лірыка» (1963), «Хвіліна роздуму» (1968), «Вясна ўвосень» (1972), «Дарогі» (1974) і «Сны і мары» (1975).
У вершах Рыгора Крушыны пануе настальгія па страчаным мінулым – тэма, якая прымае самыя розныя формы ў паэзіі 1950-х. Ягоны журботны настрой часта звязваецца з надвор’ем, змены якога здольныя палепшыць самаадчуванне лірычнага героя. Напрыклад, даволі кранальны верш «Да цябе, дарагая», паэт адрасуе сваёй маці, якая засталася ў далёкай Беларусі. У канцы верша лірычны герой пакідае горад, каб знайсці супакой на вёсцы.
У вершы «У засмучаных эмоцыях» памеры, шум і мітусня Нью-Ёрка апынаюцца чужымі для паэтавай музы, хаця ў іншым вершы, «На Брадвэю», яны знаходзяць адбітак у выразных словах і гуках, якія перадаюць бесперапынны рух аўтамабільнага, аконнага і рэкламнага святла.
Тым не менш, пастаянны лейтматыў у паэзіі Рыгора Крушыны ствараюць менавіта родныя палескія мясціны, пра якія ён з настальгіяй успамінае ў цішыні Цэнтральнага Парка (верш «Пасля працы») ці нават у сваім садзе, як у вершы «Белая нявіннасць», дзе лірычны герой выказвае спадзяванне, што калі-небудзь, калі не для самога паэта, дык для ягонага сына, тут надыдзе час «белай нявіннасці». Як і большасць вершаў Р. Крушыны, гэтыя творы напісаны разнавіднасцю акцэнтнага верша з моцнай сілаба-танічнай падтрымкай, што было распаўсюджана ў нашаніўскія часы. Ягоныя радкі музычныя і, нягледзячы на сваю прастату, далёкія ад штампаў, яшчэ больш цікавыя за кошт выкарыстання архаізмаў і дыялектызмаў Случчыны. Рыфмоўка тут разнастайная і часта недакладна-асацыятыўная. У вершы паэт адказвае сваім крытыкам і апісвае свой творчы працэс і крэда, адначасова ўдала скарыстоўваючы натуральныя водары і фарбы, каб намаляваць аблічча далёкай Беларусі і ўлюбёнай Случчыны.
У многіх вершах Крушыны шум Нью-Ёрка супрацьпастаўляецца спакою Случчыны, памятнаму з дзяцінства. Гэты горад аўтар называе «страшным Бабілёнам» (верш «Згадка»). Ягоны лірычны герой ходзіць ля падножжа сцен хмарачосаў (верш «Ці пачуе…»), няздольных выклікаць паэтычнае натхненне. Нягледзячы на гэта, ягоныя ўспаміны пра Беларусь таксама далёкія ад цалкам ідылічных. Краіну, з якой ён эміграваў, Рыгор Крушына згадвае не толькі як край вабных водараў і фарбаў, юнацкага кахання і бязмежных спадзяванняў, але і як краіну, прыгнечаную найперш палітычнымі рэпрэсіямі, а потым – жорсткасцю і разбурэннямі вайны. У вершы «Ці пачуе…» родная хата параўноўваецца з няўцешнаю ўдавою, а ў 312-радковай паэме «Кантата самотных» родны кут асацыюецца з даматканым абрусам, на якім вышытыя валошкі і Пагоня, беларускія сімвалы міру і вайны. У творы таксама прысутнічае вобраз каханай, пакінутай на Радзіме, і пералік усяго, што дорага там паэту. Таксама ў «Кантаце самотных», паэме зменлівых перажыванняў і тэм, Р. Крушына зноў спрабуе адказаць сваім крытыкам, прамаўляючы штосьці кшталту паэтычнага крэда, – нават больш выразна, чым у вершы «Белая нявіннасць».
Рыгору Крушыну, відавочна, найбольш удаюцца кароткія формы, таму тром часткам «Кантаты самотных» не стае структурнага і фармальнага адзінства, і іх ідэйна-тэматычны стрыжань застаецца ў нейкай ступені размытым. Адчай, адлюстраваны ў паэме, лепш выказаны ў нашмат карацейшым творы «Адвячоркам», а прырода і галоўная мэта паэтычнага слова Р. Крушыны больш моцна паказана ў вершы «О слова салодка-хмялёвае…», дзе песня пра Беларусь параўноўваецца з гімнам перадвелікоднага тыдня.
Пакуль Р. Крушына здольны пісаць, ён не адчувае сябе адзінокім (верш «Родныя гукі»), але ягоныя ўспаміны пра Беларусь не могуць быць замененыя на рэаліі, з якімі ён сутыкаецца ў эміграцыі: напрыклад, сыр (верш «Хатні сыр»), снег («А тут інакш»), альбо яблыкі ды грушы («У Слуцку смачныя грушы…»). У вершы «Катрынка» гукі народнай музыкі прызнаюцца найважнейшымі і незаменнымі.
Сёмы і апошні Крушынаў зборнік «Сны і мары» (1975) выклікае вялікую цікавасць у адносінах вершаскладання і формы наогул; гэтая кніга найцікавейшая з чыста паэтычнага гледзішча. Відавочным арыенцірам для Р. Крушыны стаў Максім Багдановіч, што бачна з верша «З формай».
У гэтым зборніку часта сустракаюцца цвёрдыя вершаваныя формы, у тым ліку санет, рандо, трыялет, тэрцына, секстына, актава, віланела, канцона і паліндром, а таксама стансы, серэнады, балады, элегіі ды кантаты. Акрамя гэтага, сувязь з Багдановічам падкрэсліваецца спробамі засваення японскіх формаў, такіх, як танка і хайку.
З цягам часу тэматыка вершаў Крушыны не нашмат змянілася, але новы падыход да формы напрыканцы ягонага жыцця відавочны, як, напрыклад, у вершы-таўтаграме «Спевы сьняжынак».
На працягу жыцця ў эміграцыі Рыгор Крушына настальгічна прагнуў цуду, які б вярнуў яго дадому. Аднак рэлігійная вера для яго – больш прага, чым рэальнасць (верш «Пад акном стокрылы клён…»), а ягонае мінулае ўсведамляецца як сон, убачаны скрозь слёзы (верш «Здань вясны»). Ягоны вобраз эмігранта як адвечнага вандроўніка яскрава адлюстраваны ў вершы «Усюды дарогі», які пачынаецца словамі «Усюды дарогі, дарогі, дарогі… / Бяздомны вандроўнік не мае прыпынку»; самая апошняя дарога – тая, што непазбежна вядзе да магілы.
Крыніца: Беларуская літаратура дыяспары: Манаграфія: / Пер. з англ. В. Бурлак, В. Жыбуля / А. Макмілін. – Мн.: УП «Тэхнапрынт», 2004. – 440 с
