Увага! Поўны змест
Аптэка нумар тры. На Нямізе…
Няўжо на той самай Нямізе, дзе пахла з пад’ездаў цвілымі дрывотнямі, сырымі брукаванымі падворкамі і развешанаю на вяроўках бялізнаю, ёсць аптэка? Аптэка нумар тры.
Я помню там была цырульня: маленькі пакойчык з адным драўляным крэслам перад люстэркам у разной паточанай шашалем аправе з цьмянай, як захуканай, амальгамай.
Падстрыгаў і галіў стары яўрэй з нерухомым жаўтлявым тварам і худымі пашчэнкамі. Я помню, што ў яго дрыжалі і не гнуліся худыя, доўгія пальцы, калі неяк няспрытна-растапыраныя лавілі ў каго-небудзь на галаве сухія рэдкія валасы, і над імі лязгалі ножніцы.
У мяне між лапатак халадзела спіна і макрэлі рукі, калі я сядзеў на драўляным крэсле і ў люстэрка бачыў, як гэтыя растапыраныя пальцы наводзілі па асялку брытву.
Аптэка нумар тры на Нямізе.
Там быў наш інтэрнат — двухпавярховы цагляны дом. Ён пах гаркаватаю цэглаю, як разабраная печ. Стары двухпавярховы дом на дваццаць адзін пакой і адну кладоўку. Я нат помню нумар свайго пакоя — пяць. Мы там біліся зубным парашком і падлівалі адзін аднаму ў ложак вады. Я помню пяты пакой. З нашага акна было відаць брукаваны двор, хляўчук, сцяна, ад зямлі аж да страхі закладзеная наколатымі дрывамі, і развешаную на вяроўках бялізну. Вецер надуваў вялікія белыя похвы. З гэтага двара мы ведалі толькі сухенькую старую кабету, што нешта праз дзень несла да слупка з вяроўкамі місу бялізны і ў яе на шыі вянком целяпаліся прышчэпкі, дзяцей, што падкідвалі па двары пустую бляшаную банку, вялікага чырвонага пеўня і Васю — дзябёлага маладога мужчыну з тоўстым носам і заўсёды без шапкі. Кожную суботу ці нядзелю Вася трымаўся адной рукою за слуп, за які былі прывязаны вяроўкі, і біў сабе кулаком у грудзі: «Мяне, данскога казака…» Кожнае суботы і нядзелі Вася быў п’яны.
Дык дзе ж на Нямізе аптэка?
Я помню магазін картовых кепак, форменных зялёных фуражак, змятых капронавых капелюшоў і пад шклом на прылаўках тузіны шаўковых гальштукаў, тых, што яшчэ завязвалі шырокімі вузламі. I гастраном — забітыя рашоткамі і на ўзроўні тратуара вокны. Гастраном у падвале каля нашага інтэрната. Нат зімою ў адных рубашках мы бегалі туды купляць кільку, цукар і вялікія шэрыя, за рубель восемдзесят, батоны.
Аптэка нумар тры.
Няўжо на той самай вузкай Нямізе, дзе кожны дом пахне сухою гаркаватаю цэглай, як разабраная печ? На той самай, дзе я пражыў два гады ў старым доме ў невялікім пакойчыку нумар пяць на першым паверсе. У пакойчыку з адным фанерным сталом, засланым клейкаю цыратаю з рудымі плямамі ад недакураных цыгарэт. Кафельнаю печкаю і чатырма жалезнымі ложкамі з парванымі сеткамі. Хлопцы іх звязвалі тэлефонным дротам. У мяне сеткі не было, у мяне былі чатыры вузкія неабгабляваныя дошкі. На дошках я прасаваў штаны. Я клаў іх нанач пад сіні матрац. Калі я падымаў матрац,— злямцаваная вата перасыпалася з аднаго рога ў другі.
Толькі адзін Сенька Прус меў панцырную сетку і высокі з нікеліраванымі спінкамі ложак. На заняткі ён прыязджаў раней за ўсіх і ведаў, дзе будзе жыць прафком: там заўсёды стаялі ложкі з нікеліраванымі спінкамі.
Сенька Прус быў паляшук. З дому ён прывозіў фанерны чамадан з харчамі і дзённік, што напісаў за лета. Дзённік мы незнарок знайшлі: ён ляжаў на падаконніку пад стосам запыленых кніг. Дзённік пачынаўся цытатай «Каханне перамагае смерць». А ў фанерны чамаданчык мы так і не залезлі — на ім вісеў хітры замок. I харчы Сенька Прус вёз на зімовыя канікулы дадому. Падабраць ключ да хітрага замка збіраўся Жэня Кунцэвіч, але не паспеў. Той самы Кунцэвіч, што вынайшаў апарат для карэкціравання памяці. Гэты апарат ён зрабіў сам з пішучае машынкі.
Гады са два назад я сустрэў Жэню Кунцэвіча ў Маскве на вуліцы Горкага, каля магазіна «Акадэмкніга», што ля помніка Юрыю Далгарукаму. Была ранняя вясна і ветраны дзень з сонцам. Жанчына мыла вокны, плюхала вадою на шкло: па тратуары цяклі ручайкі і закручваліся ў ямках.
— О, колькі зім, колькі лет! — павітаўся са мною Кунцэвіч і паглядзеў на жанчыну, што мыла вокны.
На ім быў шэры плашч з меднымі гузікамі і пляскатая кепка. I Жэня быў такі самы дробны і сухаваты ў твары — ён не змяніўся. У руцэ ён трымаў сінюю папяровую папку. Я спытаўся, чаго ён тут. Кунцэвіч развязаў матузкі ў сіняй папцы: я ўбачыў фотаздымкі пішучай машынкі з лічбамі на клавішах, нейкую схему і чарцяжы.
— Вынайшаў апарат, вязу прафесару.
Ён назваў прозвішча, яно было незнаёмае, я не запомніў.
— I ты зрабіў яго з пішучай машынкі? — я не здзівіўся, бо ведаў Жэню Кунцэвіча.
Ён усміхнуўся і завязаў матузкі ў сіняй папцы:
— Мае дзяды і прадзеды былі кавалямі. Няўжо ты думаеш, я горшы за іх…
Жэня астаўся дзіваком такім, якім быў. Тады ён прынёс у пустую кладоўку свой ложак, укруціў у патрон лямпачку і павесіў на сцяне партрэт Паўлава. Жэнька стаў вывучаць фізіялогію, логіку і псіхалогію, запісаўся ў СНТ пры біяфаку і ўвёў для сябе цвёрды рэжым спаць днём.
На курсе ўсе сталі паціскаць плячыма, а потым звыкліся. Толькі адзін камендант інтэрната прыводзіў прафкомаўскае начальства і выганяў Жэню Кунцэвіча з кладоўкі. Але Жэнька не пайшоў. Юрыдычна Кунцэвіч лічыўся жыхаром пятага пакоя, і да нас нікога не падсялялі.
У пакоі засталіся мы ўтрох: я, Сенька Прус і Косця Харошка.
Дык дзе ж на Нямізе аптэка? На той самай Нямізе, дзе некалі ездзіў анучнік: вясёлы чалавек з настаўленым каўняром і падкручанымі, як у кайзера, вусамі. Ён сядзеў на возе з гумовымі, мусіць, ад старых гарматаў, коламі. У драбінках ляжалі старыя жалезныя ложкі, керагазы, кавалкі рэек, адзін раз стаяў мінамёт. Згледзеўшы мінамёт, Косця пабег у інтэрнат і вынес, «кайзеру» старую, што браў на бульбу, вопратку і свой злямцаваны матрац.
— Ну, што табе даць? — «кайзер» пакруціў матрац і кінуў пад сябе.
— Мінамёт.
«Кайзер» адкрыў сваю скрыначку і ўзяў глінянага з дзірачкаю ў хвасце пеўніка.
Косця моўчкі ўзяў свісцёлку, абцёр яе аб крысо пінжака і свіснуў: у гліняным пеўніку затрапяталася гарошына. Ён пакруціў свісцёлку ў пальцах, усміхнуўся, свіснуў яшчэ раз і пайшоў у інтэрнат.
Што было Косцю за той стары матрац — не помню. Здаецца, Косця ніколі пра гэта не гаварыў. Ды ён заўсёды гаварыў мала. Раз я прайшоў з ім ад Дома друку да Нямігі, і Косця не вымавіў ні слова. Мы насілі ў газету вершы. Дзівакі, мы тады яшчэ пісалі вершы і спадзяваліся на ганарар. Але перад стыпендыяй нас заўсёды выручаў Жэня Кунцэвіч: ён нёс у букіністычны магазін збор твораў Паўлава. Са стыпендыі мы выкуплялі кнігі назад. А ганарару мы так і не мелі — нас проста не друкавалі. З пытальнікамі, з «птушкамі» на палях вершы нам варочалі назад. Мы і ў той раз неслі свае вершы дадому. Я знарок маўчаў. Я хацеў паслухаць, што скажа пра гэтыя пытальнікі Косця Харошка. Мы прайшлі бадай пяць кіламетраў, і Косця не сказаў ні слова.
Аптэка нумар тры… На Нямізе… Як гэта было даўно! Як даўно я не ішоў гэтай старою вуліцаю на старую Нямігу. Гэтым вузенькім тратуарам, дзе цяжка размінуцца з стрэчным, дзе трэба адыходзіць да сцяны і станавіцца бокам. Як я даўно не ішоў гэтым вузенькім тратуарам, што горбіцца і трашчыць ад карэнняў. Старым тратуарам, дзе ў шчылінах кучаравяцца густою чачоткаю крохкія пасынкі. Як я даўно не ішоў каля гэтае гасцініцы, дзе тоўсты швейцар, без шапкі, з блішчастаю голенай галавою, падмятае патрэсканыя цэментовыя прыступкі. I няўжо быў некалі гэтакі ранні, цёплы верасень. Ранні верасень, калі на тратуары канае тонкае паападанае лісце. I няўжо ўсё гэта было тады? I мутны спакой вады ў лужынах, і парнае сонца пасля абложных дажджоў.
Калі ападае лісце,— я заўсёды думаю, што мінуў год.
Аптэка нумар тры, старая Няміга…
Калі ападае лісце, я заўсёды ўспамінаю сіняваты, набрынялы вадою снег і нечыя цёмныя ў ім сляды. Я ўспамінаю той дзень, калі я на нешта спадзяваўся. Вясною заўсёды на нешта спадзяешся. Няўжо я тады быў такім? ІІяўжо я ішоў каля гэтага акна з пустым сіфонам, з зялёным альясам з пераламаным лістком, каля магазіна, з якога пахне свежым кіславатым хлебам.
Як я даўно не адчуваў, што гэтая вуліца вузкая і хочацца ісці бокам. Як я даўно не ішоў каля гэтае кнігарні, каля гэтых дзвярэй з абарванаю спружынай. I няўжо там, сярод запыленых цвілых кніг, што пахнуць склепам, як яблыкі вясной, стаіць мая кніжка. Мая ўцэненая кніжка.
А тады на старой Нямізе я на нешта спадзяваўся.
Аптэка нумар тры. Няўжо толькі яна прывяла мяне на старую Нямігу. Што сказаў бы пра гэта Косця Харошка? Той самы Косця, што на ўступных экзаменах напісаў сачыненне вершам. Мы ўсе тады пісалі вершы. Косця іх кінуў на другім курсе — з чацвёртага ён пайшоў на завод. Ён нешта шукаў, маўклівы Косця Харошка. Ён, мусіць, шукаў сябе. Перад заявай, ён напісаў яшчэ справаздачу аб месячнай практыцы ў раённай газеце. Яе зачытвалі ўсяму курсу, зачытвалі, каб пасмяяцца. Я запомніў толькі два сказы: «Калі я падыходзіў да рэдакцыі, у двары зарыкала карова. Я потым дазнаўся, што яна была рэдактарская».
Калі я бачыў Косцю Харошку? Летась? Не. Ён гэтаксама сутуліўся, і нос у яго быў такі самы востры.
— Як жывеш?
Косця маўчаў. У яго толькі ўсміхалася і дрыжала губа.
— Дзе робіш?
— На дрэнькіньмантаж.
— Дзе?
— На кінастудыі.
Косця зноў маўчаў. Губа яго варушылася, ён, мусіць, сам сабе ўсміхаўся. Ён ні пра кога не пытаў.
— А ведаеш, дзе Сенька Прус?
Косця паціснуў плячыма.
Я сказаў:
— Умее падбіраць цытаты.
Я ўспомніў пра дзённік Сенькі Пруса. Косця ўздыхнуў і нічога не сказаў. Мы ўспомнілі некага яшчэ і разышліся. Мы ўжо сталі чужымі. Чаму з гадамі людзі чужэюць і староняцца адзін аднаго? Чаму з гадамі людзі шукаюць адзіноты? Здаецца, я тады змоўчаў, што Жэня Кунцэвіч вынайшаў апарат для карэкціравання памяці. Той самы апарат, што ён зрабіў з пішучае машынкі. Мне здалося, што Косцю цяпер не абыходзіць ні Жэня Кунцэвіч, ні яго апарат. А можа, я дарма не сказаў, што Жэня пяты год як скончыў аспірантуру і не можа абараніцца. Што сказаў бы пра гэта Косця Харошка?
Аптэка нумар тры. Як я даўно не ішоў гэтай кароткай вуліцаю, што ўпіраецца ў старую Нямігу. Як я даўно не адчуваў, што гэтая вуліца вузкая і хочацца ісці бокам.
Як я даўно не ішоў старымі вуліцамі. Старыя вуліцы заўсёды напамінаюць, што жыццё вечнае. На іх заўсёды думаеш, што тут нехта хадзіў да цябе. Нехта любіў, жыў і паміраў да цябе. У гэтым ёсць радасць. Пра гэта напамінаюць брукаваныя вуліцы і чырвоная выкрашаная цэгла ў тоўстых сценах. Ты думаеш пра таго, хто рабіў гэтыя сцены.
Як я даўно не бачыў, што на старой Нямізе няма старога бруку, даўняга гладкага бруку, што блішчыць цяплом вечнасці. Як я даўно не бачыў старое Нямігі, дзе хлопчык цягне па асфальце бляшаны грузавік без пярэдняга кола. Не бачыў, што над старой Нямігай устае і, калі падымаеш галаву і глядзіш на яго,— круціцца і халоднай вастрынёй шкла і бетону падае на Нямігу новы дом. Жыве і памірае старая Няміга.
Аптэка нумар тры.
Як я забыўся, што аптэка нумар тры напроці гастранома, таго самага гастранома ў падвале, дзе мы куплялі кільку, цукар і шэрыя за рубель восемдзесят батоны. Аптэка нумар тры на старой Нямізе, дзе пахне з надворкаў халодным брукам і сырою на вяроўках бялізнаю, дзе я пражыў два гады ў старым доме, што пахне сухою цэглаю, як разабраная печ.
Як я забыўся, што чалавек успамінае даўняе і шукае яго толькі тады, калі яму трэба лякарства.
Аптэка нумар тры — напроці гастранома.
