Звярніце ўвагу! Поўны змест.
І
— Вось што, Тараска: годзе ўжо табе каля рэчкі бегаць, лепш занёс-бы ты дзядзьку полудзень на Высокі Бераг. Не палянуйся, сынок, — сказала мне матка.
Я быў хлопец паслушны і любіў, калі мяне за гэта хвалілі. Мяне таксама цікавіў і рум на Высокім Беразе. Усю зіму возяць туды калоды і навязуць іх, бывала, столькі, што загрузяць увесь бераг. А калоды ўсе такія тоўстыя, такія гладкія, роўныя — паглядзець і то было люба.
А колькі там народу, колькі гоману, крыку і смеху! Проста, як на кірмашы.
Разумеецца, я з вялікаю ахвотаю згадзіўся занесці дзядзьку полудзень.
ІІ
Яшчэ зранку, на досвітку, пайшоў наш дзядзька на рум біць калоды. У маім уяўленні яшчэ і цяпер жыва ўстае гэты Высокі Бераг над Нёмнам, дзе так страшна бушуе веснавая вада! Яна не тоўпіцца ў берагох, імкнецца напрасткі, на ачосы, выліваецца з берагоў і шырокаю стужкаю, хвалюючыся, бяжыць па нізкіх лагчынах, як-бы хоча хутчэй дабегчы ў нейкі далёкі-далёкі край, каб першаю прынесці туды якуюсь вельмі важную вестку адгэтуль. А самым цікавым для мяне было пабачыць, як з высокага яруса бярвення кацілі ў Нёман калоды. Высока над вадою ляжаць гэтыя ярусы. Ад ярусаў да самай вады падложаны тонкія, доўгія бярвенні, каб калоды каціліся латвей і шпарчэй. На ярусах стаяць маладыя хлопцы і сталыя мужчыны з бомамі ў руках.
— Р-р-разам! Р-р-разам!
На момант усё заціхае. З нястрыманаю сілаю і з громам бервяно падае ў ваду.
— Гу-у-у! — бухаецца яно ў Нёман, на момант знікае ў вадзе, і толькі цэлая сцяна срэбных пырскаў уздымаецца ў гэтым месцы.
ІІІ
Я жыва сабраўся, дастаў з пячуры сваю дубінку, бо ў лесе мог налучыцца воўк, а, седзячы ў хаце, я ўжо колькі разоў лупцаваў у сваіх думках гэтаю дубінаю воўка, узяў дзядзькаў полудзень і выйшаў з хаты. На дварэ, каля хлява, на сухой кастрыцы ляжаў Галас, з якім я быў у вялікай дружбе. Убачыўшы мяне, Галас завіляў хвастом у знак прывітання.
Я свіснуў.
Галас падняўся, пацягнуўся, і пазяхнуў. Але, як відаць, ён не выспаўся або так штось заленаваўся, бо не кінуўся адразу да мяне, як рабіў гэта звычайна. Ён прысеў на кастрыцы і задняю нагою стаў чухаць каля вуха.
— Галаска, цюцік! На, цю, на! На, цю, на! — пазваў я яго.
Галас неахвотна пабег за мною, правёў мяне за кладку; але як толькі я ўвайшоў у лес, мой Галас пачаў адставаць: сядзе на дарозе і сядзіць. А калі я аглядаўся, ён махаў хвастом, як-бы хацеў сказаць, што ў яго няма ахвоты ісці зы мною.
Галас зрабіў мне яшчэ адну ці дзве ўступкі і сяк-так дайшоў да лесу. Але тут ён спыніўся каля першых хвояў, доўга нюхаў зямлю і ўжо не падымаў на мяне галавы, як я яго ні клікаў. Панюхаўшы, Галас азірнуўся вакол, штось разважаючы, трушком пабег краем лесу і знік.
— Ну, я-ж табе пакажу! — патрос я дубінкаю ў бок Галаса і пайшоў далей.
Гэтае здарэнне крыху парушыла той добры настрой, у якім быў я, выходзячы з дому.
Перш-на-перш мне было крыўдна: тая асоба, якую лічыў я сваім прыхільным сябрам, якую не раз частаваў я вялікімі кавалкамі аладак і хлеба, за што мне часта пападала ад старэйшых у доме, аказалася зусім не такою, як гэта я думаў. Але пачуццё крыўды скора прайшло, бо я меў натуру незлапомную, і яно змянілася пытаньнем: чаму Галас не пабег за мною?
Ці не лічыць ён мяне такім нікчэмным, што ісці зы мною праз лес па глухой дарозе ён проста не адважваецца па той прычыне, што я не магу даць ніякай забяспекі?
Гэтыя пытанні ўжо датыкаліся майго гонару, і я, прызнацца, крыху ўскіпеў.
Я смела кінуў вачыма на лес, мацней сціснуў у руцэ сваю дубінку і яшчэ шпарчэй стаў перабіраць нагамі, падымаў дубінку і стукаў ёю шмат болей, чым вымагалася ўмовамі хады. Затое-ж я чуўся смялей і гэтым дадаваў сабе той храбрасці, якой, на жаль, у мяне бракавала.
А лес быў стары і глухі. Па адзін бок дарогі стаялі больш елкі, але такія цёмныя і панурыя, што нічога добрага не казалі майму сэрцу.
Чым далей падаваўся я ў гэты лес, тым усё больш глушэла. І галасы птушак, што так звонка несьліся з ускраіны лесу, цяпер змоўклі. Або іх тут не было, або яны проста не адважваліся падаваць голасу. Скарэй за ўсё баяліся, бо птушкі наагул тут пападаліся. А самы лес рабіўся больш і больш непрыхільным, чужым, незнаёмым і, што горш за ўсё, варожым. Калі я пазіраў у бок лугу, які прасвечваўся скрозь галіны лесу, мне было крыху весялей. Але як толькі я кідаў вочы ў процілеглы бок, асабліва на гэта Паляшукова балота, я адчуваў сябе не па сабе. Там цягнуўся вялікі лес, густы і стары. І пазіраў ён на мяне зусім не ласкава. Ён быў пахмурны, і як мне здавалася, не любіў, калі ў яго ўладарства заходзіць такі вузел, як я.
ІV
Цяпер я адчуў, што гэта дарога не такая і лёгкая, якою здавалася яна мне дома. І мне зноў успомніўся Галас. Чаму ён не згадзіўся ісці зы мною праз лес? Цяпер я зразумеў, што Галас, напэўна, счуў воўчыя сляды, калі ён так доўга затрымаўся каля першых хвояў, адкуль і вярнуўся дадому. Мне стала маркотна і сцішна. А гэта дубінка, якою я так казырыўся на печы, здалася мне проста смяхотнай.
Я прайшоў яшчэ крокаў сто. Па правай руцэ цягнуўся ельнік уперамешку з маладымі хвоямі, а з левага боку пачынаўся бярэзнік. Тут пачыналася дарога на Млыновішча.
І толькі зірнуў я ў кут між гэтых дарог, як адразу спыніўся і аслупянеў. Валасы на галаве сталі падымацца і расці, шапка насунулася на вочы, а ногі страцілі здольнасць руху. Скура на мне шорхнула, сэрца замлела…
Сярод старых бярэзін, нагнутых тоўстымі камлямі над зямлёю і абросшых сівым мохам, стаяў звер! Звер гэты быў незвычайнай велічыні. Асабліва вялікай была яго галава і наагул увесь перад. Масці ён быў шэрай, шэрсць меў кудлатую і доўгую. Першы момант анямення і адзервянення прайшоў, і думкі мае пачалі крыху варушыцца. Я навет перастаў адчуваць уплыў страху і ціхенька, зусім без слоў, заспяваў пра сябе песню:
Ходзіць свекар па двару,
Расчасаўшы бараду.
Чаму яна, гэта песня, прыйшла цяпер мне на памяць, я не магу растлумачыць.
А звер стаяў на адным месцы, загарадзіўшы мне дарогу. Ён стаяў нерухома, толькі зрэдку, і ледзь прыкметна, варушылася яго страшная галава і велізарныя вушы. Думкі аб тым, як размінуцца з гэтым зверам і як занесці дзядзьку полудзень, у мяне не было, бо я цвёрда ўпэўнены быў у тым, што далей таго месца, дзе я стаю цяпер, не зрушуся ні на адзін крок. Разгледзеўшы звера, я пераканаўся, што гэта быў воўк. Я колькі разоў бачыў воўка, але такога вялікага і страшнага мне не даводзілася ніколі сустракаць.
«Чаго-ж ён так узіраецца на мяне? Чаму ён не кідаецца і не хапае?… Эх! Галас, Галас! Чаму ты не пабег зы мною?»
Мяне ахапіў нейкі жаль, і я гатоў быў заплакаць. Мне так шкада стала свайго дому, мамы, таты, братоў і сясцёр! А воўк як-бы насміхаецца з мяне, стаіць, пазірае, зачароўвае мяне сваім звярыным поглядам.
Мімаволі я пачаў памаленьку адступаць назад, не спускаючы вачэй з воўка. Воўк нічога — стаіць. Мне стала крыху лягчэй. Я ступіў назад — яшчэ, яшчэ. Ужо крокаў дваццаць адышоўся я такім парадкам. Воўк ледзь-ледзь відаць, але не варушыцца.
Павярнуўся тады я, — у ваднэй руцэ палка, у другой збан з дзядзькавым полуднем, і як засмаліў, як прылёг! Азірнуўся толькі тады, калі з лесу пачала выплываць наша хата. Тут я спыніўся, пайшоў ціха і важна, думаючы аб тым, як павесці дома апавяданне аб гэтым выпадку.
На дварэ мяне сустрэў Галас і кінуўся да мяне.
— Ідзі, ідзі! Я цябе пачастую!
І як толькі Галас хацеў падскочыць, каб лізнуць мяне ў твар, я злосна штурхнуў яго нагою.
— Чаму-ж ты вярнуўся? — спытала мама.
Я стаў расказваць, што было ў дарозе. Маці слухала мяне ўважліва. А як вечарам прыйшоў з лесу мой тата і сказаў, што ў Пятровічах (якраз недалёка ад месца, дзе быў гэты выпадак) воўк патрывожыў пастухоў і авечак, то ўсе ў нас дома пераканаліся, што я сапраўды спаткаўся з воўкам.
* * *
Тыдні праз два давялося мне зноў ісці па гэтай дарозе. Але цяпер я быў не адзін — я ішоў на крок ззаду за сваім бацькам. Прыйшоўшы на гэтае самае месца, я зірнуў туды, дзе стаяў воўк.
І што-ж вы думаеце?
Гэты самы воўк стаяў і цяпер!
Нічога не сказаў я свайму бацьку, іду і пазіраю.
Дасце веры: гэта была старая крывая бярэзіна, абросшая мохам і нахіленая над долам!
Я баяўся смеху і нікому не сказаў аб гэтай памылцы, і толькі цяпер, мае дарагія, прызнаюся вам ува ўсёй гэтай праўдзе.
