Увага! Поўны змест
Чаму рукавічка, калі казка будзе пра чырвоную каліну, пра старую яліну-казачніцу, пра ветра-бяздомніка?
А вось паслухай.
Расла па ўзлессі каліна. Была-была ўсё маленькай ды раптам, зусім неяк непрыкметна, вырасла. Зацвіла белым цветам, закрасавала — на дзіва і зайздрасць усім суседнім дрэвам.
— Ф-фарсуха, — пазіраючы на яе, аж трэсліся ў лажку асіны. Яны былі заўсёды бледныя і зялёныя, і заўсёды ім было холадна.
— Падумаеш, выстраілася, — шапталі хмурыя яліны. Яны насілі цёмнае адзенне і размаўлялі толькі шэптам.
Учэпістыя калючыя дубкі, што раслі на схіле пагорка, таксама непрыхільна паглядалі па маладую каліну: яна зусім не звяртала па іх увагі.
Толькі старая яліна-казачніца спачувальна пазірала на каліну-прыгажуню і жаласна ківала галавой:
— Пацвіце, пакрасуецца ды і завяне. Не яна першая, не яна апошняя… Па лесе гуляе бура, ломіцца грубая жывёла, чалавек ходзіць… А ў яго нядобрыя рукі. Ён ломіць і крышыць усё, што ні стрэне на дарозе. Усё крышыць і ломіць.
Яліна-казачніца пражыла доўгае жыццё і ўсяго нагледзелася за свой век.
Нарадзілася яна ў гэтым лесе даўным-даўно. Яшчэ да пажару. Тады тут жыла і яе маці, маладая стромкая яліна, і бабуля, гэтакая ж, як яна сама цяпер, згорбленая і пахмурая… А потым па лесе прайшоў пажар. Цэлы тыдзень, схапіўшыся загрудкі з агнём, змагаўся лес супроць смерці. Цэлы тыдзень агонь нішчыў лясны род. Згарэла маладая прыгожая яліна-маці, згарэла старая бабуля. Не засталося нікога ні з радні, ні з суседзяў. Нейкім цудам уратавалася ў гэтым пекле толькі яна — маладзенькая ялінка. Пажар не абмінуў і яе, але яна выжыла. Сагнулася на адзін бок, пакалечаная, але ўсё-такі жыла!
Мінуў год, за ім другі — і на пажарышчы пачалі адскакваць вясёлыя бярозкі, палез сям-там ельнік, пайшла ўсялякая лясная драбяза.
Мінула яшчэ некалькі гадоў, і вялікае лясное няшчасце, як і ўсё на свеце, пачало забывацца.
Вось чаму яліна-казачніца была самай старэйшай і самай мудрай у гэтым лесе.
Цэлымі днямі гойдалася яна на старэчых нагах ды моўчкі прыглядалася да ляснога жыцця: як трымаюцца і пра што вядуць гутарку маладзейшыя дрэвы, аб чым пяюць птушкі, куды лятае вецер-бяздомнік… Прыглядалася, прыслухоўвалася і ўсё шаптала сабе нешта, усё нешта шаптала…
А ноччу, калі ў лесе рабілася цёмна, хоць выкалі вока, да яліны-казачніцы прылятала старая сава. Днём яна спала, а ноччу гойсала па лесе, шукала сабе спажывы.
— Гэта ты, паўночніца, — нездаволена сустракала яе яліна, — не люблю я тваіх сквапных вачэй. Усе кругом спяць, а ты ўсё шнырыш, усё шнырыш на лесе. Сну няма на цябе.
— Я днём выспалася, — пазяхала сава, — а ноччу ў мяне паляванне: дзе дурное соннае зайчаня схаплю, дзе на мышыную сям’ю натраплю. Ху-ху-ху!
— Зладзейка ты…
— Ху-ху-ху! — зноў на самае вуха старой яліне рагатала сава. — Ты вельмі добрая…
I — мах-мах крыламі — знікла ў цемры.
— Паляцела…— бурчала ўслед ёй яліна-казачніца, пільна прыслухоўваючыся да шолаху ў вавёрчынай хаце.
Вавёрка жыла па суседству з ялінай у цёплым асінавым дупле. Яна была свавольніца і балаболка. Але старая яліна паважала вавёрку за працавітасць і спрыт.
Усё лета рыжым полымем гойсала яна з дрэва на дрэва. Быццам нельга было прыдумаць іншага занятку. Але варта было толькі, азвацца недзе яшчэ; зусім далёка восені, як вавёрка кідала гульні і бралася за работу. Рамантавала сваю хату. Высцілала яе цёплым мохам. Заканапачвала ўсё дзірачкі. Потым з ранку да вечара насіла ў свой свіран смачныя лясныя арэхі. Не прысядала ні на хвіліну…
Старая яліна толькі дзівілася: адкуль у вавёркі столькі сілы, каб цэлымі днямі цягаць гэтыя ношкі? I сама не вытрымлівала. Набярэ поўны прыпол духмяных зярністых шышак і высыпле вавёрцы.
— На вось табе. Будзеш зімой лускаць і дзякаваць бабулі-яліне.
— Дзякуй, дзякуй, бабулечка. Яны такія смачныя, такія смачныя, — дзякавала вавёрка, набіваючы да столі засекі ў сваім свірне.
I зноў: цок-цок — зноў рыжай маланкай мільгала ў суседнім арэшніку.
Ого, вавёрка была вельмі дбайная, вельмі руплівая гаспадыня.
Пра гэта не раз гаварыла старая яліна і дзятлу-бондару, і зязюлі-мачысе.
— Паглядзі, як трэба пра дом клапаціцца ды пра дзяцей: і каб цёпленька ім было, і каб смачненька. А ў цябе, мачухно, паслухай, як плачуць дзеці,— дакарала яна зязюлю.
I сапраўды, у лясным гушчары, дзесьці далёка-далёка, чутно было адзінокае жаласнае «ку-ку»…
— Няхай не лётаюць гэтак далёка, дык і блудзіцца не будуць, няхай дома сядзяць… — адмахвалася ад папрокаў зязюля.
— Дома, — ківала галавой яліна. — Дома… Які ж у іх дом? Вунь ты падкінула іх да мухалоўкі… Ну гадуе яна іх, ну корміць. Але ж не родная маці. Смачнейшага чарвячка яна аддасць не тваім дзецям, а сваім…
— Не твая справа,— не жадала слухаць яліну зязюля,— усюды ты свой нос уткнеш…
— Ага, не хочацца слухаць праўду. Горкая яна… — казала ўслед зязюлі яліна і, крыху памаўчаўшы, ужо дакарала дзятла: — А ты чаму такі дурны? Вучыўся б вось у вавёркі. Глядзі, што ёй абыходзіць. Адамкнула свіран, нагрэбла арэхаў ці шышак, і гора ёй мала. Сядзіць сабе ў цяпле, ласуецца. А ты штодня з гэтым сваім долатам па лесе лётаеш. А ці многа ім заробіш, калі холад гэткі і дзень — не згледзіш, як ён і праміне…
Дзяцел-бедалак і праўда — зіма не зіма, холад не холад — дзень пры дні павінен быў зарабляць сабе на пражытак.
— Ат, цётачка, колькі мне чаго трэба, — звычайна адказваў ён старой яліне. — Дзяцей я пагадаваў. Старая мая, вы ж самі ведаеце, яшчэ леташняй зімы не перазімавала… Дык колькі мне аднаму трэба… От жа пражыву неяк зіму. Балазе, кажух цёплы маю.
— Так, так, дзіва што пражывеш, — нездаволена бурчала яліна.
Як і ўсе старыя, яна не любіла, калі з ёю не згаджаліся.
Яна змаўкала, збіраючыся крыху падрамаць. Але тут палятаў халодны сівер. Ён трос яе, выкручваў скурчанае ад старасці і холаду голле і ўзнімаў такі свіст і трэск, што спуджаная вавёрка зашывалася ў сваё дупло і не дыхала, быццам яе там і не было.
— Шалёны,— адмахвалася старая яліна, — адкуль цябе прыгнала!
— Ой, цётухна, адкуль прыгнала, не пытай. Скажы лепей, куды гоніць! — рагатаў вецер.
— Ведаю ўжо… Ляці сваёй дарогай, шыбенік.
Сівер узмахваў доўгім расхлістаным халатом, перакручваўся некалькі разоў у паветры і імкліва знікаў — гэтак, як і прыляцеў.
— Ох, скруціць ён галаву гэтай дурной каліне! Вунь як яна хіліцца, ледзь не да самай зямлі яму кланяецца…
Старой яліне з узгорка было добра відаць усё, што рабілася на ўзлессі.
I сапраўды, маладзенькая каліна яшчэ больш чырванела і харашэла, сустракаючы ветра.
— Ляцім са мною па свеце! — шаптаў ёй вецер-сівер. — Што ты тут бачыш, стоячы вунь ужо колькі год усё на адным месцы, усё пры гэтай дарозе?
— Людзі тут ходзяць і ездзяць…
— «Людзі ходзяць і ездзяць…» Дурная ты! Ты паслухай, што кажа пра гэтых людзей старая яліна. Яны загубяць цябе, паламаюць твае рукі… А ягады твае — навошта яны ім.
— Не кажы так. Мае ягады лечаць людзей… У цябе няма сэрца, і ты не ведаеш, як гэта цяжка, калі яно баліць. А людзі ўмеюць варыць з маіх ягад лекі і лечаць імі сэрца…
— «Людзі», «лекі»… Навошта яны табе здаліся! Мы з табой паляцім за мора, паляцім да такіх высачэзных гор, якіх ты і не сніла ніколі. I ты тады забудзеш пра гэты свой лес, пра гэтую дарогу, на якую ты дзень і ноч глядзіш як утрапёная.
— I ніколі больш не вярнуся сюды?
— А чаго?
— Не, я не здолею… Я высахну і памру без свайго лесу,— плакала каліна.
— Ну, дык і заставайся тут! А мне няма часу з табой валаводзіцца. Не спадзявайся, каб я яшчэ лятаў да цябе…
Вецер-сівер узмахваў сваім халатом, пранізваў каліну смяртэльным холадам. Каліна калацілася, дрыжала, і на зямлю чырвонымі ягадамі сыпаліся яе горкія слёзы.
— Пачакай, не пакідай мяне адну!.. — стагнала наўздагон ветру каліна.
Але вецер ужо не чуў яе.
***
А калі настала зіма і ў лесе не было ўжо ніводнага зялёнага лісціка, ніводпай кветачкі, ішла гэтай самай дарогай, каля якой расла каліна, жанчына з маленькім хлопчыкам.
— Мамачка! — закрычаў хлопчык і запляскаў у далоні.— Зірні, зірні — ягады!
Яны спыніліся.
— Гэта каліна, сынок. Бачыш, якая яна: зіма, мароз, а яна не баіцца…
— Можна сарваць?
— Толькі асцярожна. Не паламі галінак.
Хлопчык ірваў чырвоныя калінавыя ягады, клаў іх у сваю рукавічку і пяшчотна прыгаворваў:
— Не бойся, калінка-малінка. Мае ручкі не злыя. Галінак тваіх не паломяць, вершалінкі не скрышаць. Толькі ягадкі сарвуць — маме на лякарства…
Так ён прыгаворваў і ўсё клаў і клаў у сваю рукавічку чырвоныя ягады. I каліна радавалася: ашукваў яе вецер і яліна-казачніца памылялася. Добрыя ў чалавека рукі, разумныя…
Вось і канец гэтай лясной казцы. Той маленькі хлопчык захацеў назваць яе казкай пра калінавую рукавічку.
Ну што ж, няхай сабе рукавічка, няхай сабе калінавая…
