Звярніце ўвагу! Поўны змест.
У Мінску стаіць прыгожы светла-шэры будынак. Міхась ведае, што ў тым будынку – музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. Хлопчык даўно хацеў пабываць там. Некалькі разоў прасіў тату звадзіць яго туды. Тата абяцаў, але яму ўсё штосьці перашкаджала. Урэшце пайшоў Міхась у музей з бабуляй.
Доўга хадзілі яны з адной залы музея ў другую. Найбольш цікавілі хлопчыка вінтоўкі, кулямёты ды гарматы, з якіх партызаны стралялі па фашыстах. Падоўгу стаяў каля іх, шкадаваў, што няможна дакранацца да тых кулямётаў і гарматаў. I на бабулю злаваўся, што падганяла яго. Сама бабуля, смешна казаць, на вінтоўкі і кулямёты амаль не глядзела. Усё больш да фотаздымкаў прыглядалася, што па сценах развешаны. Каля аднаго здымка стаяла так доўга, што Міхась не стрываў.
– Ці ты, бабуля, пазнала там каго? – спытаў ён.
– Але ж, унучак, пазнала, – адказала бабуля. Міхась толькі ўсміхнуўся і пацягнуў бабулю ў другую залу, дзе стаяла самая сапраўдная «кацюша». Пра той фотаздымак хлопчык і забыў адразу. Нічога цікавага на ім не было: стаяць нейкія дзядзька з цёткай, а між імі – хлопчык у кажушку і аблавушцы.
I вельмі здзівіўся Міхась, калі ўжо дома бабуля адчыніла свой куфэрак, дастала адтуль старую, пажоўклую фотакартку і паклікала ўнука:
– Падыдзі, унучак, паглядзі!
Глянуў Міхась – дзіва, ды годзе! Той самы музейны фотаздымак, каля якога бабуля так доўга стаяла! Толькі той быў вялікі, а гэты малюсенькі, як карабок з-пад запалак.
– Дзе ты яго ўзяла? Хто тут сфатаграфаваны? – падаўся Міхась бліжэй да бабулі.
– А ты вось сядзь і паслухай. – I пачала расказваць.
– Здымак гэты, – гаварыла бабуля, – зрабіў партызанскі фатограф. Даўно зрабіў. Ажно трыццаць пяць гадоў назад. Сфатаграфаваў ён партызанскую сям’ю: бацьку, маці і іхняга сынка.
– I ўсе яны ваявалі з фашыстамі? – перабіў хлопчык.
– Але, унучак, ваявалі. Па-сапраўднаму ваяваў, вядома, бацька, партызанскі камісар. Ён і страляў у фашыстаў, і цягнікі іхнія пад адхон пускаў. Маці есці партызанам варыла, параненых глядзела. А калі трэба было, дык і ў разведку хадзіла. Ну, а Вова, сынок іхні, песні партызанам спяваў, пасыльным быў. А яшчэ – вогнішчы раскладваў. Надта ж умеў ён вогнішчы класці. Хай дождж ідзе, дровы мокрыя, а Вова ўсё роўна агонь развядзе.
– А дзе яны цяпер, бабуля? – спытаў Міхась. – Чаму ў цябе фотакартка гэтая?
– А ты, жэўжык, не перабівай, а слухай, – бабуля нібыта зазлавала на ўнука. – Дык вось… Сфатаграфаваў іх партызанскі фатограф сонечным вясновым днём. Гэта ўжо ў сорак чацвёртым было. Радаваліся ўсе, што хутка вызваленне прыйдзе, што хутка прагоняць фашыстаў з нашай зямлі. А неўзабаве блакада пачалася. Паслалі фашысты супраць партызанаў вялікае войска. Біліся з ворагамі партызаны, доўга біліся, аж пакуль патроны не скончыліся. I вымушаны былі народныя мсціўцы – гэта так партызанаў называлі – адступаць, глыбей у лес адыходзіць. Лес, унучак, партызанаў і карміў, і ратаваў. Адыходзяць партызаны, а фашысты па пятах за імі. Ужо і лес канчаецца, за ім балота дрыгвяністае раскінулася, парослае лазой ды іншым чэзлым хмызняком. Што рабіць? Пачалі партызаны ў гэтае балота адыходзіць. Спадзяваліся, што яно іх уратуе, што карнікі за імі ў балота не палезуць. Фашысты ж паабувалі гумавыя боты з доўгімі халявамі і паперліся ў балота – так ім хацелася ўсіх партызанаў знішчыць. Балота тое падступала да ракі. Як улетку, дык і не надта вялікая рака тая, уброд лёгка перайсці. А вясною шырока разлілася, як вокам акінуць. Трапілі партызаны ў пастку: наперадзе – рака, ззаду – карнікі, і патронаў няма. А фашысты ўсё бліжэй і бліжэй. I тады камандзір загадаў: перабірацца цераз раку на другі бераг. Вада ў рацэ ледзяная, па ёй крыгі, ламачча рознае плыве. Ды выйсця іншага няма. Кінуліся партызаны ў ледзяную ваду, паплылі да другога берага, а камісар і некалькі байцоў ад фашыстаў адстрэльваюцца, таварышаў прыкрываюць. I толькі тады, калі ўжо ўсе былі на другім беразе, кінуліся ў раку і яны. Камісар добра плаваў, ён мог бы першым пераплысці раку. Але побач плылі яго таварышы. Некаторыя з іх былі паранены. I камісар падтрымліваў на вадзе то аднаго, то другога. Некалькім байцам памог ён выбрацца з імклівага патоку на бераг. Урэшце і сам ступіў на яго. Ступіў і азірнуўся – ці ўсе байцы пераправіліся? У гэтую хвіліну па беразе застрачыў фашысцкі кулямёт, і камісар упаў. Падбеглі да яго партызаны, а ён ужо і не дыхае… Пахавалі партызаны свайго камісара, а самі хутчэй пайшлі на злучэнне з іншымі атрадамі, каб агульнымі сіламі адолець карнікаў…
Бабуля змоўкла. Доўга маўчала. Ажно пакуль Міхась не крануў яе за рукаў:
– А з хлопчыкам што было? З мамай яго?
Бабуля схамянулася:
– Вова і яго мама выратаваліся. Яны і цяпер жывуць. За гэты час мама Вовы стала бабуляй. А Вова вырас, стаў татам, і ў яго нарадзіўся хлопчык, якога назвалі Міхаськам.
– Міхаськам? Бабуля, дык гэта…
Бабуля ўсміхнулася:
– А ты і не здагадваўся? Але, унучак, але! Цётка, што на фотакартачцы, гэта – я. Хлопчык – твой тата. А камісар – твой дзед. Кандратам яго звалі. Татку ж твайго Уладзімір Кандратавіч завуць? Вось так, унучак! А ты пытаўся, каго гэта я на тым здымку ў музеі пазнала…
Міхась узяў у бабулі здымак, доўга ўзіраўся ў яго, нарэшце спытаў:
– Значыць, і я – з партызанскай сям’і?
– А як жа! Вядома, з партызанскай! – адказала бабуля.
