Увага! Поўны змест
Гэта мая трохгадовая суседка… Пачакайце, пачакайце, не перабівайце. Няма ніякай памылкі. Паўтараю: і суседка і Чынгісхан… У кароценькай ружовай сукенцы, з белым капронавым бантам на ўсю галаву, з гарэзлівымі чорнымі вочкамі. Яны то хаваюцца, нібы мышкі, у раскосых, вузенькіх шчылінках, калі Чынгісхан зацекаецца ад смеху, то льюць ручаём слёзы, калі Чынгісхан абавязкова хоча паставіць па-свойму, а гэта ніяк не ўдаецца. А то яшчэ гэтыя вачаняты ўмеюць хітра-хітра цікаваць сваю ахвяру: якога-небудзь карапуза, якога ў гэты самы момант Чынгісхану неабходна стукнуць па галаве…
А па самай справе ў суседкі мае — Чынгісхана — імя самае лагоднае, самае ласкавае з усіх, якія я толькі ведаю: Алёнка… Праўда, карыстаюцца ім звычайна толькі тата з мамай. А па вуліцы за свае раскосыя татарскія вочкі і за буйны нораў Алёнка адклікаецца на Чынгісхана.
Упершыню з’явілася яна на нашым двары гэтай зімою. Бягу я неяк з работы дадому (на вуліцы маразіна!) і ў сябе ля парога раптам страчаю круглую кадушачку, апранутую ў чырвонае палітцо, у валёнках, у пуховай хустцы. Каб не змерзла, кадушачку падперазалі папружкай. Цікавая асоба. Цікава пазнаёміцца. Хачу зазірнуць кадушачцы ў твар, а ў яе з-пад насунутай на самы лоб хусткі тырчыць толькі выцягнуты, як у вожыка, лычык. Такі пацешны, такі сімпатычны.
— Добры дзень вам, лычык! — вітаюся я з кадушачкай.
А яна раптам як фыркне на мяне:
— Ідзі!
Вось дык знаёмства.
Тут да кадушачкі падбегла мама (яна стаяла непадалёку з суседкай), пачала ўсчуваць яе, хацела нават набіць, ды я заступілася:
— Ну за што вы яе? Яна ж разумная дзяўчынка…
У адказ кадушачка толькі бліснула на мяне хітрымі раскосымі вочкамі і яшчэ больш надзьмулася: мусіць, не паверыла.
Праўда, потым адносіны ў нас наладзіліся. Цяпер Алёнка страчае кожны раз мяне з работы цудоўнай заявай:
— Я пайду да вас!
I няхай толькі не здолею я як-небудзь адхіліць гэту выдатную заяву, як яна ў момант абгоніць мяне і праз хвіліну ўжо малоціць кулакамі і нагамі ў нашы дзверы.
Звычайна я хачу абхітрыць Чынгісхана.
— У нас жа яшчэ няма нікога дома.
— А вось і ёсць! — і не думае нават зважаць на маю няўдалую дыпламатыю Чынгісхан, апярэджваючы мяне па лесвіцы. Па дарозе яна паведамляе мне:
— Мы будзем гуляць у лялькі.
«Мы» — гэта азначае, што на нашай пляцоўцы Чынгісхан прыхопіць яшчэ сваю сяброўку — сінявокае, шаўкавістае, нібы з мяккага лёну, стварэнне — Наташу.
Сваё абяцанне Чынгісхан не кідае на вецер. Не паспяваю я распрануцца, як у дзверы пачынаюць малаціць у дзве пары чаравік і кулакоў.
Гэта ідуць госці.
Гасцей гэтых, вядома, можна было б і адправіць — няхай бы лепей гулялі на вуліцы, але ў іх ёсць заступніца — мая дачка. Яна, хоць ужо і круціцца па гадзіне перад люстрам, таксама не адмаўляецца яшчэ пагуляць у лялькі з Чынгісханам і Наташай.
— Ах вы мае абязьяны! — сустракае яна гасцей.
— Ах ты мая базяна! — адказваюць ёй госці.
Агульная мова знойдзена. Госці падаюць на тахту жыватамі, дрыгаюць у захапленні нагамі, штурхаюцца, пішчаць, рагочуць.
Гэта нешта накшталт рытуалу.
Я безнадзейна махаю рукой: тут ужо нічога не зробіш. Дачка мая зацекаецца разам з гасцямі. «Базяны» сапраўды,
Потым мы садзімся абедаць.
— Мы таксама хочам есці! — патрабуе звычайна першай Чынгісхан. Яе не трэба запрашаць — яна ўжо за сталом.
— Мы таксама хочам есці! — уторыць Наташа.
— Вашы мамы хіба не кармілі вас дагэтуль? — пытаемся мы ў гасцей.
Не маргнуўшы, абедзве глядзяць святымі вачыма:
— Не, не кармілі.
— Ах, якія кепскія вашы мамы!
— Ах, якія кепскія васы мамы! — хорам паўтараюць госці.
— Ну, тады мыць рукі!
— Я не хачу! — умошчваецца на зэдлік Чынгісхан.
— I я не хацу! — паўтарае ўслед Наташа.
— Ну, тады марш з-за стала.
— А я не хачу! — не могучы топнуць, махае ў паветры нагой Чынгісхан і стукае смуглым кулачком па стале.
— I я не хацу! — тое ж самае паўтарае Наташа і таксама пляскае па стале беленькай, незагарэлай ручкай.
— Ах вы неслухі! — мая дачка бярэ гасцей за рукі і вядзе ў ванны пакой.
Госці ўпіраюцца, вішчаць, зацекаюцца ад смеху, але ідуць усё ж.
Пасля мыцця Чынгісхан імкнецца зноў захапіць ініцыятыву ў свае рукі.
— Мы не хочам баршча!
— Мы не хоцам барсца! — крычыць і Наташа.
— А што ж вы хочаце?
— Я хачу яйцо! — патрабуе Чынгісхан.
— I я хацу айцо! — уторыць Наташа.
— Айца няма. Ешце сырнікі са смятанай.
Бяруць відэльцы, поркаюць сырнікі, пэцкаюць іх у смятане, аблізваюць.
— Нясмачна! — неўзабаве паведамляе Чынгісхан і адсоўвае талерку.
— Нясмачна! — з набітым ротам бразгае відэльцам і Наташа.
— Ах вы парасяты! — не вытрымлівае дачка. — Вось я вас зараз!
— Ты сама парасята! — не застаюцца ў даўгу гарэзніцы і тут жа патрабуюць:
— А што вось гэта — хочам гэтага!
— Гэта кісель.
— Хочам кісялю! Хочам кісялю! — штосілы адна перад другой крычаць госці.
— Дай ім, калі ласка, кісялю і забірай іх хутчэй з-за стала,— прашу я дачку.
Пасля кісялю пачынаецца другое мыццё. А затым пачынаюцца лялькі, мішкі, пачынаецца чытанне, маляванне, спевы.
— «Пусть всегда буду я-а-а…» — на адной ноце, чамусьці заўсёды з канца, пачынае Чынгісхан.
— «Пусть всегда будет м-а-ама!» — успамінае пра маму Наташа.
…Штурхаючыся і збіваючы адна другую, яны працягваюць шматаваць на кавалачкі песню:
«Пусть всегда будет п-а-апа!»
«Пусть всегда будет б-а-абушка!»
Ах, якую святую праўду яны спяваюць!..
Потым на нейкі час усё сціхае — госці заняліся сур’ёзнай справай. Заходжу праз некаторы час у свой пакой… Госпадзі! Чынгісхан стаіць з нагамі на маім пісьмовым стале і з выглядам чалавека, занятага самай сур’ёзнай справай, цягнецца да партрэта Пушкіна. Ёй абавязкова трэба яго зняць і… скінуць на падлогу. На падлозе ўжо ляжыць левітанаўскі «Сакавік», падлога ўсцелена ўжо газетамі і часопісамі. На гэтай папяровай пярыне, сціскаючы ў абдымках ляльку, валяецца Наташа.
— Што ж гэта вы нарабілі, нягодніцы?
— Ідзі! Ідзі! — тупае на мяне па стале нагою Чынгісхан.
— Ідзі! Ідзі! — махае нагою ў паветры і Наташа. Ёй лянота ўставаць, аднак не хочацца адставаць і ад Чынгісхана.
— Дзеці, — іду я на хітрасць, — вас клічуць дадому ўжо вашы мамы.
— Ай! Не хочам дадому! — у адзін голас крычаць свавольніцы і як мага ціснуцца пад стол — хавацца ад мам.
I калі мамы сапраўды прыходзяць па дачок — іх вачам адкрываецца відовішча, якое можна параўнаць з полем бою, пакінутым праціўнікам.
— Божа мой! — усплёскваюць рукамі мамы. — I навошта вы іх церпіце? Навошта вы пускаеце іх да сябе?
Дзівачкі… «Навошта»? Ну як ты іх не пусціш, як ты іх не будзеш цярпець, гэтых чынгісханаў…
1963
