Увага! Поўны змест
Цэлы тыдзень мы з сястрой спрачаліся, сварыліся і некалькі разоў нават добра пабіліся. Мы вырашалі, які падарунак лепей зрабіць маме ў дзень Восьмага сакавіка.
Сястра сказала:
— Я вышыю маме сурвэтку. Коцік хлебча з талеркі малако.
Ох! Коцік хлебча малако!.. На сурвэтцы. А потым гэта сурвэтка будзе ляжаць на хлебніцы. I з хлебніцы трэба будзе браць і есці хлеб!.. Большай недарэчнасці нельга было прыдумаць.
— Ну, ведаеш, я з тваім коцікам есці хлеб з адной хлебніцы не збіраюся! — абурыўся я.
— А хіба я збіраюся табе яго дарыць? — укалола мяне сястра.
— Не мне, дык маме. Усё роўна.
— А вось і не ўсё роўна. Мама любіць усякія мае падарункі. I не твая справа, што захачу, тое і падарую!
Гэтай упартасці не магла прабіць ужо нават сетка (звычайная капронавая сетка, з якой мы ходзім у магазін). Сеткай гэтай я не раз карыстаўся, калі мама пакідала нас з сястрой удваіх і калі на мяне ўскладваўся абавязак выхоўваць сястру… Сёння займацца выхаваннем у мяне не было часу: да свята заставаўся ўсяго адзін толькі дзень, а мы не падрыхтавалі для мамы яшчэ ніякіх падарункаў.
I я пайшоў па хітрасць. Я падаў свайму твару выраз глыбокай развагі, нейкі час маўчаў, нібыта заняты сур’ёзным роздумам, а потым так звярнуўся да сястры:
— Коцік хлебча з талеркі малако, безумоўна, таксама нядрэнна… Але ж у мінулым годзе ты таксама вышывала маме коціка.
— Не, у мінулым годзе я вышывала зайчыка.
— Гм… Вось бачыш. А ў дзіцячым садзе таксама быў зайчык?
— Не, у дзіцячым садзе, калі я была ў старэйшай групе, я вышыла маме вішанькі. А ў малодшай групе я выразала маме прыгожы зялёны кружок. А на яго наклеіла яшчэ маленькія чырвоныя кружочкі… Калі не верыш — магу паказаць. Усе мае падарункі ляжаць у маміным пісьмовым стале. Там усё маё багацце ляжыць, кажа мама.
Мама кажа, што яна хавае яго і аддасць мне, калі я вырасту вялікая…
— Перагаварыць або спыніць маю сястру гэтаксама немагчыма, як немагчыма ўгаварыць яе не рабіць тое, што нікому не патрэбна і не цікава.
— Добра, добра,— зрабіў я ўсё-такі спробу спыніць яе.
Але дзе там! Адзін момант — і сястра разлажыла перада мной папку з яе багаццем, якое захоўвалася ў маміным стале. Падумаеш багацце! Пісьмо маме, калі мама ляжала ў бальніцы. Літары друкаваныя — і ўсе шыварат-навыварат:
МАМАЧКА Я БЕЗ ЦЯБЕ СУМУЮ
Незразумела толькі, чаму мама не разарвала гэтыя каракулі і не выкінула іх вон…
А то яшчэ ў гэтым «багацці» ляжаць сестрыны малюнкі. Ваза, падобная да вядра. I стол, у якога ўсе чатыры ножкі з аднаго боку… Потым сястра пачала выхваляцца пасмачкай валасоў, якую адстрыглі, калі ёй было дзевяць месяцаў. Пачала выхваляцца сваімі зайчыкамі і вішанькамі…
Я ўвесь гарэў нібы ў агні: і навошта маме спатрэбілася хаваць увесь гэты Натчын хлам? Не хапала яшчэ адной сурвэткі… А маме, безумоўна, няёмка будзе сказаць, што ёй надакучылі гэтыя коцікі і зайчыкі! Бедная мама!
Я, напрыклад… Я таксама рабіў падарункі маме на святы. Праўда, летась я забыўся пра мамін дзень. А ў дзень мамінага нараджэння атрымаў двойку за паводзіны… Падумаеш, па ўроку батанікі пацягнуў за касу Лорку-зубрылку, а настаўніца ўбачыла… Затое ў гэтым годзе я вырашыў зрабіць маме незвычайны падарунак! Такі падарунак, якога ніхто не зробіць.
— Ведаеш што,— завязваючы сваё багацце назад у папку, звярнулася да мяне сястра.— Я ўжо не буду вышываць коціка. Я перадумала.
— А што ж ты будзеш?
— Я падарую маме малюнак. Прыгожы, прыгожы, як у нашым музеі, дзе карціны.
— Малюнак?! — я аж падскочыў ад нечаканасці.
Як гэта я сам не здагадаўся. Мама так любіць, калі мы малюем, або іграем (сястра іграе на скрыпцы, я таксама крыху іграю, але мама кажа, што я лянуюся), або чытаем добрыя кніжкі…
У мінулую нядзелю мы хадзілі з мамай у музей і бачылі там столькі ўсякіх карцін! Ідучы дадому, мама сказала нам:
— Бачыце, дзеці, якую мы з вамі сёння радасць атрымалі.
Дык чаму ж і сапраўды не зрабіць маме гэту радасць. Я ж таксама магу падараваць ёй малюнак. I, напэўна, не горшы за Натчын…
— Я намалюю маме птушку! — паведаміла сястра з
другога пакоя. Яна ўжо раскладвала на стале паперу і рыхтавала ваду для фарбаў. I рабіла гэта так урачыста, што я не вытрымаў, крыкнуў ёй:
— Падумаеш, задавака! I аддай, калі ласка, мае фарбы, я таксама буду маляваць.
— Жадзёба!
— Кажу табе, аддай!
— А вось і не аддам!
Нічога больш не кажучы, я накіраваўся да таго месца, дзе звычайна вісела наша сетка.
— Усё роўна не аддам! Усё роўна! — захныкала Натка.
— Плакса-вакса-гуталін, па насу гарачы блін! — падражніў я сястру.
— А ты… А ты…
Нарэшце нам надакучыла сварыцца і мы ўзяліся за маляванне. Сястра малявала птушку, а я… Я вырашыў намаляваць карціну зімовага лесу. Такую якраз, як у мастака Шышкіна.
— Ты хутка ўжо скончыш? — праз кожныя пяць хвілін пыталася ў мяне Натка.
Праз адчыненыя дзверы я бачыў, як сястра сядзела, высунуўшы кончык языка, старанна сцірала нешта сціркай, потым малявала кістачкай, а потым зноў сцірала і зноў малявала. Яна расчырванелася і аж спацела — так старалася.
У мяне ж… Я таксама стараўся. Але мой зімовы лес атрымліваўся такім зялёным і стракатым, якім не быў ён і летам. Я ўзяў другі аркуш і замест лесу памаляваў адну ўсяго яліну. Падумаеш… Затое поруч з ялінай я намаляваў прыкіданы снегам пень. Пень мне спадабаўся. Тады я намаляваў яшчэ адзін пень і таксама прыкідаў яго снегам. А поруч з ім яшчэ адзін і яшчэ адзін… Я так захапіўся, што не заўважыў, калі была скончана мая карціна. Праўда, атрымаўся не зімовы, а ссечаны лес…
Ты ўжо хутка скончыш? — неўзабаве зноў запытала ў мяне сястра, размахваючы сваім малюнкам у паветры. Так яна сушыла яго.
— Хутка,— няпэўна адказаў я, на самай справе не ведаючы, як мне быць.
— А ў мяне ногі не атрымліваюцца,— паскардзілася Натка.— Можа, ты мне намалюеш ногі, Вовачка?
Ага, як намаляваць ёй ногі, дык тады я ўжо Вовачка…
— Давай сюды,— згадзіўся я.
I зрабіў гэта знарок: цікава паглядзець, што там у яе атрымалася?
Натка прынесла свой малюнак.
— Вось бачыш, усё добра, толькі ногі ў мяне…
— Ногі ў цябе… А якая гэта птушка?
— Голуб…
— Голуб? Які ж гэта голуб! Гэта ж варона!
— Сам ты варона! — накінулася на мяне Натка, аднак у час зразумела: яшчэ адна абраза, і я адмоўлюся маляваць ногі яе птушцы.
— I зусім не варона! I зусім голуб, як у нашага дзядзі Колі. Шэранькі…
— Шэранькі… А дзюба?
Дзюба ў Натчынага голуба сапраўды была доўгая і панурая.
— А хвост?
Хвост таксама быў, як у вароны.
Эх, мастачка!.. Давай я табе пакажу, як малююць сапраўдныя мастакі! Я узяў у Наткі кістачку.
Р-раз. Д-два. Р-раз. Д-два… Птушка абаперлася на зграбныя сізыя ножкі, здаецца, вось-вось зробіць некалькі нетаропкіх кароценькіх шажкоў…
— Ой, які прыгожапькі! Які прыгожанькі! — запляскала ў далоні сястра.
Яна так захаплялася сваім голубам, што мяне аж злосць разабрала. Намалявала нейкую варону, а форсу колькі! Каб не мае ногі, дык наогул не было б па што глядзець…
— Падумаеш, задавака!.. «Вароне где-то бог послал кусочек сыру…»
Я чакаў, што Натка накіннецца на мяне будзе злаваць, плакаць… А яна раптам як засмяецца, як запляскае яшчэ мацней у далоні.
— Ой, як цудоўна! Ой, як цудоўна! А я не ведала, як назваць свой малюнак!.. Ты мне, Вовачка, толькі дамалюеш яліну (яліны ў цябе вельмі добра атрымліваюцца!)» а сыр — сыр я і сама намалюю!
I Натка ўзялася за сыр. За мой сыр. Бо гэта ж я ёй падказаў яго.
А сам я сядзеў над сваім лесам і ўсё падмалёўваў і падмалёўваў прыкіданыя снегам пні…
Вось табе і зімовы лес. Вось табе і Шышкін… Безумоўна, лепш за ўсё было б узяць новы аркуш і, як кажа наш пастаўнік малявання, памяняць тэму…
Скончыўшы з сырам, задаволеная сваім малюнкам, сястра звярнула нарэшце ўвагу і на маю работу.
— Што гэта ў цябе — адны пні? — Вочы ў Наткі шырока расплюшчыліся, губы ад здзіўлення выцягнуліся… I раптам яна як пакоціцца ад смеху на канапу: — Ой, памру! Ой, памру!
— I нічога смешнага няма,— пакрыўдзіўся я, прыкрываючы свае пянькі чыстым аркушам паперы.— Вельмі ўжо твая варона…
— Ведаеш… Ведаеш, як трэба назваць тваю карціну? — ледзь прамовіла скрозь смех Натка.
— Ну, як? — я не чакаў ад яе нічога добрага.
Натка зноў пакацілася на канапу.
— Плакала… Плакала Саша… як лес высякалі…
Дзіўна, але я таксама не пакрыўдзіўся па сястру. Як і яна, я таксама запляскаў у далоні і ў дадатак перакруціўся яшчэ на адной назе.
— Натка — ты геній!..
I тут жа зрабіў подпіс пад сваёй карцінай: «Плакала Саша, як лес высякалі…»
* * *
Назаўтра мы стрэлі сваю маму з работы яшчэ на парозе. Мы тут жа ўзялі ў яе з рук цяжкую сумку. (Мы стрымаліся! Мы не спыталі яе на гэты раз: «А што ты прынесла нам?..») Мы дапамаглі ёй распрануцца і ўрачыста, пад рукі, павялі яе ў пакой: там, на самым відным месцы, віселі нашы малюнкі — Натчын голуб, або «Вароне дзесьці бог паслаў кавалак сыру», і мой зімовы лес, або «Плакала Саша, як лес высякалі…»
— Ого! — ад прыемнага здзіўлення мама спынілася за некалькі крокаў ад нашых малюнкаў.— Ого! — паўтарыла яна.— Дык я папала на вернісаж!
Мы ніколі не чулі гэтага слова: вернісаж. I не ведалі, што яно азначае.
— Віншую цябе са святам, мамачка,— не вельмі ўпэўнена прамовіла Натка.
— I я віншую цябе…— гэтак жа няўпэўнена ўслед за сястрой паўтарыў і я.
— Дзякуй, дзякуй, мае залатыя мастакі! — пацалавала па чарзе Натку і мяне мама.— Ну, і калі ў нас сёння вернісаж!.. Дык на вернісажы звычайна мастакам гавораць прыемныя словы, хваляць іх… Вось і я…
Мама хуценька адвярнулася да свае цяжкое сумкі, дастала .адтуль дзве каробкі цукерак і дала іх нам — Натцы і мне.
Вось што, аказваецца, азначала гэта дзіўнае слова — вернісаж.
Нам з сястрой яно спадабалася.
1961
