Звярніце ўвагу! Поўны змест.
У Шушкі вялікі сакрэт. Казаць ці не казаць пра яго сябру Трамбону? Не скажаш – пакрыўдзіцца, прамаўчыш – сам разарвешся на кавалкі. Бо сакрэт як жывы – так і расце недзе ўнутры, нібы на дражджах, перапаўняе ўсяго. Ажно трасуцца рукі, свярбяць вушы, высоўваецца кончык языка. Аднаму бегчы па той сакрэт – сумна. Удвух – шкада дзяліцца.
Уздыхаў Шушка, пакутаваў, месца сабе не знаходзіў. I рашыўся…
– Слухай, што я чу-у-у-уў… – Шушка так доўга цягнуў гэтае сваё «у-у-у», нібы вучыўся выць на месяц. – Дзед Патап казаў – карасі ў сажалцы выраслі, у садзе. Іду, кажа, а яны – плюх-плясь, гляджу, а там рыба. Гэта ён сваёй бабе Ганне казаў, а я падслухаў.
– Мо якая жаба скокнула. Ніхто ж туды малькоў не запускаў, – спакойна сказаў Трамбон.
– Не пляці абы-што! Ды яны самі заводзяцца, абы вада была! От вазьмі вялікія начоўкі або цэбар, патрымай ваду ўсё лета, паглядзі – а там рыба!
– Ха-ха-ха! Мо акула? Сам ты пляцеш, – не вытрываў Трамбон.
– Каб я так жыў! – Шушка пастукаў сабе ў грудзі мурзатым кулачком – Ніхто пра рыбу яшчэ не ведае, ух і хапанём!
– Давай заўтра раненька, да кароў, скокнем туды, праверым. У мяне вудачка ёсць.
– Не-е, ты і праўда Трамбон, а не Антон… мяне мо дзесяць вудачак, ну і што? Да заўтрага дзед Патап павылоўлівае. Апярэдзіць трэба! Сёння давай! Зараз жа!
– Удзень рыба не бярэцца. Дый у школу трэба – праз дзве гадзіны наша змена.
– Падумаеш, школа… У школу і спазніцца можна. Школа не рыба, у лес не ўцячэ.
Трамбон зарагатаў з Шушкавай прымаўкі і… згадзіўся.
Праз колькі хвілін хлапчукі прабіраліся ўжо да калгаснага саду. Па нізовіне, абыходзячы кругам, хаваючыся за кусты прысадаў, каб не заўважыў дзед Патап – вартаўнік.
– I вудаў набраў, і кош валачэш, – не ўцерпеў Трамбон.
– А як ты думаў! Пакуль ты будзеш драмаць над адной, я – хап-хап-хап. Трыма вудачкамі – у тры разы больш шанцаў. А не будзе брацца, з кашом залезу. Каб без промаху! Каб не вяртацца з пустымі рукамі! Карасі такія салодзенькія – у-у-у-у… – завыў Шушка, склаўшы губы трубачкай. Заплюшчыў вочы, аблізнуўся.
– Любіш паесці, а худы, як ражон.
– Тата кажа, што гэта ў мяне ад прыроды. Каб быць спраўнейшым, больш рухавым. А таўсцялю нікуды не хочацца, ён толькі чэрава пагладжвае. Як ты, напрыклад.
– Знайшоў таўсцяля. Я нармальны… Ой, ціха!.. Дзяцел вунь, у кустах. А я думаў, што яны толькі ў лесе.
– Знайшоў дзіва! Хадзем хутчэй, разявіў рот… – Шушка апярэдзіў Трамбона, першы пабег да сажалкі.
Антон выбраў месцейка між кустоў на беразе, разматаў вудачку, начапіў хлебную гарошынку і закінуў лёску. Чуў, як цераз куст ад яго ўспамінае ўсіх чарцей і блытаецца ў сваіх вудачках Шушка. Нарэшце ў яго гучна свішча вудзільна, пляскае па вадзе. Пасля чуецца і другі свіст, і трэці. Шушка нервова тупае па беразе, папраўляе то адну, то другую вуду, крышыць і кідае ў ваду хлеб.
– Ты на што ловіш? Таксама на хлеб? – крычыць ён з-за куста. – А паплёўваеш на яго?
– На хлеб пляваць грэх… Ой, у мяне такія жучкі-бліскучкі… Балет на лёдзе паказваюць.
– Не будзеш пляваць на насадку, то рыба плюне на цябе, – не сціхае Шушка, і Трамбон не вытрымлівае:
– Ды памаўчы ты! I не скачы як на вуголлі.
Але Шушку не сядзелася і не стаялася. Увесь хлеб скрышыў на падкормку, а карасі не хацелі падплываць.
– Эй, – зноў паціху паклікаў ён Антона. – Ты які хлеб узяў?
– Белы, – адказаў шэптам Трамбон і зняў маленькага, як два пятакі, карасіка.
– Ах, ах… А я, дурань, чорны. Чуеш? Кінь мне кавалачак батона!
Антон перакінуў цераз куст кавалачак.
– У-у-у, скнара. Гэта ж усяго на раз у рот.
– Каму? Табе?
– Рыбе! Што, мо сам утрамбоніў увесь, што шкадуеш даць больш?
Трамбон нічога не адказаў, ён у гэты час здымаў другога, на паўдалонькі, карасіка.
– У-у-у, хітранькі, – завыў Шушка. – Выбраў сабе лепшае месца.
– Хочаш, давай памяняемся.
– Ага! Я тут прыкарміў, а ты на гатовенькае прыйдзеш.
– Ну то сядзі і маўчы.
– Ага! Дык рыба ж не ловіцца… Эх, трэба было лепш на рэчку ісці! Там рыба дык рыба, а тут… пятакі! Праўда, каб лавілася, то… Пятак да пятака, пятак да пятака, глядзіш – і рубель!
Антон маўчаў, сядзеў нерухома. Рука з вудачкай ажно занямела. Паплавок у яго ківаўся, ківаўся і… зноў коса нырнуў пад ваду.
– Эй, чуеш? – крыкнуў у гэты час Шушка.
Трамбон паспяшаўся тузануць вудачку, і рыба сарвалася.
– Чаго цябе зноў дрэнчыць? – ён ужо раззлаваўся на Шушку.
– Давай памяняемся месцамі. Толькі дай у прыдачу двух сваіх карасёў. Я ж месца прыкарміў!
– Каб цябе… Бяры!.. Ідзі!.. Карасі во, у траве.
Антон падымае вуду, ловіць леваю рукою кручок з нажыўкаю і пераходзіць на месца Шушкі.
А той згроб свае вудачкі ў прыгаршчы, задраў іх як мага вышэй, каб не ўчапіцца кручкамі за куст. Але ўсё роўна ўчапіўся, пераходзячы: адным кручком за галінку лазы, другім – за свой каўнер. Пакуль адчэпліваўся (давялося скідваць рубашку), пакуль разблытваў лёскі, закідваў вудачкі, Антон аднаго за адным выцягнуў яшчэ двух карасёў – большых, чым тыя два. Шушка так разнерваваўся, што соп, чмыхаў, кідаў на сябра касыя, злосныя позіркі. А Трамбон яшчэ і Цвяліў:
– Бачыў? Хто мяняе, у таго хамут гуляе. Ух, і карасішчы! Падраслі на тваёй падкормцы.
Зацяўся Шушка – ні гуку. Але доўга не ўседзеў.
– Слухай, я ўторкну вудачкі, а сам палезу з кашом. А ты паглядвай і на мае паплаўкі.
– Няма дурных, – адрэзаў Антон.
– Дык ты ж усё роўна будзеш сядзець!
– Сядзець буду, а скакаць туды-сюды не хачу і не буду.
– Тады хоць адну папільнуй, а я тыя павыцягваю. Во гэтую… Бліжэй да цябе закіну.
Антон прамаўчаў, толькі губы падціснуў. Шушка вуды павыцягваў, а лёсак не зматаў. Схапіў кош, ірвануў з месца бягом. I раптам як залямантуе! Адна лёска трапіла між пальцамі правай нагі, прашмаргнулася, як травінка, а кручок упіўся паміж вялікім і другім пальцамі.
– У-у-у, і што сёння за дзень такі! – Шушка, хныкаючы і падвываючы ад болю, паспрабаваў дастаць кручок з нагі. Але нічога не выйшла, і ён зусім расплакаўся.
– Шурык, ты чаго? – выцягнуў шыю Антон. Потым падышоў да сябра, прысеў на кукішкі, каб лепш разгледзець, што ў яго робіцца на назе. – Ого! Увесь кручок залез, толькі хвосцік відаць.
Ад гэтых слоў Шушка зароў, як малое дзіця
– Разрэзваць трэба… Каб была брытва, я б ш-ш-шах – і гатова.
– Ага! Хірург знайшоўся… Язык сабе шахні! У-у-у, кроў як цурчыць!
– Шурык, ты пацярпі… Я зараз перакушу лёску, і пойдзеш дадому гак… А бацька дастане.
Антон нізенька нахіліўся, нібы хацеў пацалаваць Шушку ў нагу, і перакусіў лёску.
– А як жа я з такою нагою ў ваду пале-зу-у-у? – ныў Шушка.
– Ніхто цябе не гоніць у ваду. Пасядзі спакойна, зараз дадому пойдзем.
– Ага! Я сядзець буду, а ты, хітранькі, лавіць? Пайду хоць яблык нарву. – Шушка падхапіў кош і, кульгаючы, іхкаючы, пакраўся да абсыпанай яблыкамі антонаўкі. Азірнуўся, сказаў сіплым, кволым голасам: – Ты ж пра маю вудачку не забывай! З мае вудачкі – мне будуць!
Антон нічога не адказаў. Ён глядзеў не на паплаўкі, а на белую-бялюткую чайку. I адкуль яна тут узялася? Трапеча крыламі, вісіць на адным месцы, а дзюбка да вады звернута. Рыбку высочвае… I раптам каменем плюхнула ў ваду, тут жа ўзляцела, трымаючы ў дзюбе маленькага карасіка.
Уздрыгнуў ад нечаканасці, калі пачуўся мужчынскі голас:
– Злазь! Злазь, злазь, я табе кажу!
Пад яблыняю стаяў і пазіраў угору вартаўнік Патап.
– Памагаеш калгасу яблыкі абіраць? От маладзец… Толькі чаго ты ўспёрся на антонаўку? Гэтым яшчэ пастаяць трэба пару тыдняў… – Патап гаварыў амаль лагодна, голасу не павышаў. – Злез? Не вытрэсвай з-за пазухі, рукамі вымай, а то паб’юцца… Ву-унь скрынкі пад яблынямі, бачыш? Занясеш туды і асцярожна выкладзеш. А вечарам я да бацькі падыду. Трэба ж пахваліць цябе, хай і ён ведае, які сын расце.
Антон хуценька зматаў вудачкі. Яму было сорамна і няёмка. Дзед Патап і ў яго бок пазіраў і яму збіраўся нешта сказаць. I сказаў:
– А што, ваш кот састарэў, мышэй не ловіць? Хочаш падкарміць яго драбязою? – і павярнуўся, пайшоў следам за Шушкам да скрынак.
Сябры сышліся за садам, на паплаўцы. Шушка ішоў, наступаючы на правую пятку і нібы пакручваючыся на ёй. Твар яго крывіўся, як ад кіслай антонаўкі. Кош вісеў у яго за спінаю.
– Бяры свой сноп, – Антон сунуў яму ў рукі вудачкі.
Шушка ўзяў іх неахвотна.
– А рыба? Так і ляжыць мая на беразе?
– Вось… Цэлы кукан.
– I гэта ўся мая-я-я?! На маю вудачку столькі налавілася?! – Шушка нават кульгаць перастаў.
– На тваю, на тваю… – сказаў Антон і адвярнуўся, ляп-ляп – абабіў далоні ад лускі. Гаварыць яму з сябрам не хацелася.
Крыніца: Жаўранкі над полем: апавяданні / Укладальнік А. М. Бадак. – Мінск: Мастацкая літаратура, 2012. – 430 с.
